Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2018.1191 t. j. z dnia 2018.06.21) zawiera wiele określeń nieposiadających definicji legalnych. Rodzi to wiele problemów interpretacyjnych utrudniających ustalenie granicy dozwolonej możliwości wykorzystania utworu między innymi w zakresie wyrażonego w treści art. 29 tejże ustawy tzw. prawa cytatu.
Prawo to stanowi ograniczenie możliwości wykorzystania cudzego utworu w działalności naukowej, dydaktycznej, publicystycznej lub artystycznej. Zgodnie z treścią przepisu artykułu 29 omawianej ustawy „wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości”.
W celu ustalenia zakresu możliwego wykorzystania rozstrzygnąć należy kilka zasadniczych kwestii. Pierwsza z nich dotyczy rozpowszechnienia. Zgodnie z definicją, utwór jest rozpowszechniony, gdy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie za zezwoleniem twórcy. Będą to wszelkie legalne publikacje utworów. Przykładowo może to być rozpowszechnienie utworu utrwalonego w postaci cyfrowej, np. na płytach CD-ROM lub DVD.
W przytoczonym przepisie, Ustawodawca wskazuje na możliwość wykorzystania urywek utworu. W orzecznictwie podaje się, że „relacja pomiędzy inkorporowanym utworem a całością powstającego dzieła ma znaczenie dla określenia dozwolonej wielkości przytaczanego utworu. Za niedopuszczalne uważa się przytoczenie dużej części czyjegoś dzieła i dopisanie kilku słów własnego komentarza. Zatem, choć proporcja nie ma znaczenia dla powstania nowego utworu, to ma znaczenie dla oceny spełnienia przesłanek prawa cytatu” (wyrok SA w Warszawie z dnia 22 października 2017 r., I ACa 1159/16, LEX nr 2412805). W kontekście powyższego ocenić należy jak długi fragment utworu chcemy wykorzystać w stosunku do jego całości oraz jaką część powstałego utworu będzie stanowić wykorzystany w ramach prawa cytatu fragment. Przytaczany utwór musi bowiem „pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne dzieło” (wyrok SN z dnia 23 listopada 2004 r., I CK 232/04, OSNC 2005/11/195). Zgodnie z orzecznictwem, dopuszczalnym jest również wykorzystanie drobnego utworu w całości, a samo wykorzystanie może mieć miejsce na każdym polu eksploatacji.
Kolejna kwestia związana jest z celem wykorzystania cytatu.
Ustawodawca wskazuje na możliwość wykorzystania jako prawo gatunku twórczości. Może to być wykorzystanie w samodzielnej twórczości nawiązującej w sposób jednoznaczny do cudzego dzieła. Cytat jest więc szeroko stosowany w działalności parodystycznej, kabaretowej oraz karykaturze politycznej. Ten rodzaj wykorzystania fragmentów cudzego utworu, bez wyraźnego nawiązania do tej twórczości byłby bowiem zupełnie niemożliwy.
Cytat może służyć też upiększeniu tekstu. Uzasadnienie dla możliwości wykorzystania cytatu w takim celu, uznać należy za całkowicie zgodne z dotychczas przyjętymi w tym przedmiocie zwyczajami. Taka forma wykorzystania fragmentu, w przypadku dzieł literackich i artystycznych leży zatem w granicach usprawiedliwionych prawami gatunku, służy to przede wszystkim wywołaniu u odbiorcy określonych odczuć estetycznych. Dopuszczalne jest również posługiwanie się cytatem jako motto innego utworu, kiedy utwór zawierający takie motto ma być interpretowany przez pryzmat cytowanego fragmentu innego utworu rozpowszechnionego. Może to również znaleźć wyraz, gdy tworzone dzieło jest poświęcone pamięci osoby, z której twórczości pochodzi cytowany fragment.
Dopuszczalnym celem użycia jest również wariacja muzyczna, która może być oparta na motywie cudzego utworu muzycznego. Możliwe jest traktowanie wariacji muzycznych na prawach cytatu, lecz koniecznym jest wskazanie nazwiska autora i tytułu utworu, z którego pochodzi fragment stanowiący przedmiot wariacji, co niejednokrotnie jest mało praktyczne. W piśmiennictwie wyrażane jest stanowisko, że powstające w ten sposób dzieła bardziej zbliżone są do parodii czy pastiszu. Zapożyczony motyw muzyczny często stanowi jedynie punkt wyjścia własnej twórczości. Zdarza się, że twórca korzysta z ich popularności cytując znane i lubiane utwory. W tym zakresie podkreśla się, że nie może to być jednak traktowane jako działanie niedozwolone, w kontekście praw autorskich, jeśli w nowym utworze zapożyczony motyw muzyczny odgrywa rolę jedynie inspiracji będącej początkiem zupełnie samodzielnego dzieła.
Korzystając z wyrażonego w treści art. 29 ustawy Prawo autorskie tzw. prawa cytatu, należy wyraźnie wymienić źródło, z którego pochodzi fragment cudzego dzieła. Nie może to polegać jedynie na wymienieniu tego dzieła, lecz należy wskazać również stopień jego wykorzystania tj. wykorzystany czas utworu. Odnieść to należy odpowiednio do cytatów z książek, gdzie podać należy numery stron, na których to znajduje się cytowany fragment.
Rozstrzyganie zagadnień związanych z prawami autorskimi wiąże się każdorazowo z koniecznością odniesienia się zarówno do stanowiska doktryny, jak również orzecznictwa. Wobec wielości zwrotów niedookreślonych w treści ustawy, dokonanie szczegółowej i prawidłowej analizy prawnej problemu związanego z jej interpretacją wymaga dużej uwagi i zachowania ostrożności przy formułowaniu opinii. W zakresie prawa cytatu pamiętać przede wszystkim należy, aby cytowany przez nas fragment zawsze pozostawał jednak w takiej proporcji, aby nie było wątpliwości, że powstało własne dzieło.