Zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych, należności z tytułu składek, co do zasady, ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. W art. 24 ust. 5 ustawodawca explicite zawarł zakaz przedawnienia należności z tytułu składek, które zostały zabezpieczone hipoteką lub zastawem. Dodatkowo ustawodawca określił, że po upływie terminu przedawnienia należności zabezpieczone w ten sposób mogą być egzekwowane wyłącznie z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 października 2013 r. stwierdził niezgodność art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. Swoje rozstrzygnięcie Trybunał uzasadnił przede wszystkim tym, iż sformułowany w przepisie zakaz przedawniania zobowiązań podatkowych w sposób nieuprawniony różnicuje sytuacje dwóch podobnych podmiotów prawa – właścicieli majątku, na którym można ustanowić hipotekę i osób, które takiego majątku nie posiadają. Z uwagi na brzmienie tego przepisu, w znacznie gorszej sytuacji prawnej znajdowały się bowiem osoby, które taki majątek posiadały, co pozostawało w kolizji z przepisami konstytucyjnymi o równej ochronie własności.
Brzmienie wspomnianego przepisu było następujące: Nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką, jednakże po upływie terminu przedawnienia zaległość podatkowa może być egzekwowana tylko z przedmiotu hipoteki. Po dokonanej przez ustawodawcę nowelizacji, odpowiednikiem kwestionowanego przepisu został art. 70 § 8 O.p., o treści Nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, jednakże po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu. Co do zgodności z Konstytucją RP tego ostatniego, TK także w wydanym wyroku wyczerpująco się wypowiedział. W sposób oczywisty więc norma prawna zawarta w nieobowiązującym już art. 70 § 6 O.p. i jego późniejszym odpowiedniku odpowiadała w swej treści aktualnie obowiązującemu art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że oczywistość niezgodności przepisu z Konstytucją wraz z uprzednią wypowiedzią Trybunału Konstytucyjnego stanowią wystarczające przesłanki do odmowy zastosowania przez sąd rozpoznający konkretną sprawę przepisów ustawy. W tak bowiem oczywistych sytuacjach trudno oczekiwać, by sądy uruchomiały procedurę pytań prawnych. Kwestię tę rozstrzygnął poza tym jednoznacznie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 marca 2016 r., uznając słusznie, że jeżeli Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność określonego przepisu ustawy z Konstytucją, to sąd może odmówić zastosowania w rozpoznawanej sprawie identycznie brzmiącego przepisu tej ustawy. Nadto SN doszedł do wniosku, że jeżeli niezgodność przepisu z Konstytucją jest w związku z rozpoznawaną sprawą oczywista i ocena taka ma dodatkowe poparcie w wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził uprzednio niezgodność z Konstytucją przepisu o takim samym brzmieniu, jak zawarty w obowiązującej ustawie, to sąd może nie zastosować tego przepisu w rozpoznawanej sprawie ze względu na jego niezgodność z Konstytucją.
W przedmiocie niezgodności art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z Konstytucją RP wypowiadały się już sądy powszechne, jak i administracyjne. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z 22 stycznia 2015 r. wskazał, iż wykładnia art. 24 ust. 5 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, dokonywana w kontekście zawartych w wyroku TK SK 40/12 zastrzeżeń konstytucyjnych, dotyczących co prawda bezpośrednio art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w jego brzmieniu do 31 grudnia 2002 r., prowadzi jednakże do wniosku, że art. 24 ust. 5 należy ocenić jako niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. Zatem ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości nie wykluczyło przedawnienia spornych należności składkowych zabezpieczonych hipoteką, co oznacza, ze termin przedawnienia biegł na zasadach ogólnych. Analogiczne stanowisko przedstawił także Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 29 września 2015 r. podkreślając, że wykładnia art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, dokonywana przez pryzmat zawartych w wyroku TK SK 40/12 zastrzeżeń konstytucyjnych, dotyczących właśnie art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w jego brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r., ale mająca także zastosowanie do art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, prowadzi do wniosku, że art. 24 ust. 5 ustawy należy ocenić jako niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, a co skutkuje niemożnością jego zastosowania.
Podsumowując – mimo formalnego obowiązywania art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w polskim porządku prawnym, ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości nie wyklucza przedawnienia zobowiązania składkowego zabezpieczonego hipoteką, co oznacza, że termin przedawnienia należności składkowych, mimo wszystko biegnie na zasadach ogólnych – a więc upływa, co do zasady po 5 latach od dnia, w którym stały się one wymagalne. Sądy rozpoznające sprawy in concreto, mają obowiązek odmowy zastosowania przedmiotowego przepisu, jako oczywiście niezgodnego z art. 64 ust 2 Konstytucji RP, albowiem w sposób nieuprawniony i nieuzasadniony pogarszającego sytuację prawną właścicieli składników majątkowych, które mogą zostać obciążone hipoteką.
