Oprócz podstawowych zadań komornika, polegających w głównej mierze na wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz zabezpieczenie roszczeń, komornicy dokonują również czynności nieegzekucyjnych, w tym m.in. mogą na wniosek organizatora licytacji sprawować urzędowy nadzór nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami, z przybiciem najniższej lub najwyższej oferty.
W praktyce egzekucyjnej instytucja „prywatnej licytacji” występuje dość rzadko. Trudno szukać publikacji na ten temat w czasopismach branżowych czy wskazówek co do sposobu prowadzenia tego typu czynności w komentarzach do ustawy.
Niniejszy artykuł ma na celu wprowadzenie czytelnika w tematykę „prywatnych licytacji” nadzorowanych przez komornika i próbę odpowiedzi na najważniejsze pytania budzące wątpliwości w praktycznym wykonywaniu tego typu czynności nieegzekucyjnych.
Zarówno w obecnym stanie prawnym, w ustawie ustrojowej, regulującej zawód komornika nie sposób znaleźć jakichkolwiek przepisów wskazujących na sposób przeprowadzenia czynności polegających na sprawowaniu nadzoru nad dobrowolną publiczną licytacją. Poprzednia ustawa ustrojowa równie lakonicznie odnosiła się do możliwości prowadzenia przez komornika tego typu czynności.
Na wstępie warto przeanalizować znaczenie słowa nadzór, które jest kluczowe przy wyznaczaniu ram całego postępowania komornika w sprawie nieegzekucyjnej. Zgodnie ze słownikiem PWN: „kontrolowanie lub pilnowanie kogoś lub czegoś”. Z kolei pojęcie nadzoru znane jest szeroko w postępowaniu administracyjnym i oznacza obserwację, ocenę, diagnozę i formułowanie wniosków, a oprócz tego wiąże się z możliwością oddziaływania i władczej ingerencji w działanie określonego podmiotu, w celu skorygowania tej działalności w kierunku pożądanym przez sprawującego nadzór.
Z powyższego wynika, że zadaniem komornika jest nadzorowanie całego procesu licytacji przeprowadzonej przez jej organizatora, z możliwością bieżącej ingerencji w podejmowane przez niego czynności, pilnowanie, aby licytacja odbywała się zgodnie z ustalonym trybem i finalnie doprowadziła do zgodnego z tym trybem wyłonienia nabywcy licytowanego przedmiotu.
Skoro o przedmiocie mowa, warto zastanowić się, co można sprzedać z udziałem komornika, w trybie określonym w art. 3 ust. 4 pkt. 3 uks. W toku postępowania egzekucyjnego, w drodze licytacji podlegają m.in. nieruchomości (art. 952 kpc), ruchomości (art. 867 kpc), wierzytelności (art. 9041 kpc), inne prawa majątkowe (art. 9116 kpc). Wartym zastanowienia jest możliwość sprzedaży na takiej licytacji ruchomości, do których nabycia wymagane jest zezwolenie, koncesja czy prowadzenie działalności regulowanej. W mojej ocenie sprzedaż takich rzeczy może nastąpić w trybie licytacji dobrowolnej, lecz warunki licytacji przygotowane przez organizatora muszą przewidywać dopuszczenie do licytacji jedynie podmiotów, które wykażą, że mogą nabyć licytowaną ruchomość, np. za okazaniem stosownego zezwolenia czy koncesji lub wykazaniu, iż prowadzą działalność regulowaną, podobnie jak ma to miejsce przy sprzedaży, o której mowa w art. 8661 kpc.
Sprzedaży w drodze licytacji dobrowolnej mogą podlegać jedynie przedmioty, których obrót nie jest zakazany przepisami prawa. Mowa tu o tzw. res extra commercium tj. rzeczach wyłączonych z obrotu gospodarczego z powodów prawno-etycznych. Chodzi tu m.in. o zwłoki ludzkie (por. art. 30 Konstytucji RP), części ciała przeznaczone do transplantacji (por. art. 3 UPobierPrzechowKomór) oraz komórki czy nasienie.
Jeśli chodzi o wnioskodawcę, należy wskazać, że może nim być każdy podmiot posiadający zdolność procesową (postulacyjną). Wnioskodawcą może być zatem zarówno osoba fizyczna, osoba prawna, jaki również jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (art. 331 kc).
Z uwagi na publiczny charakter przetargu, tryb licytacji określony przez wnioskodawcę nie może przewidywać wyłączenia określonych osób lub grup podmiotów, jeżeli spełniają one wymagana stawiane przez przepisy kpc dotyczące danego sposobu egzekucji. Skoro ustawodawca bardzo szeroko określa katalog potencjalnych nabywców na licytacji publicznej w trybie egzekucji przymusowej – wyjątkowo jedynie wskazując na osoby, które z pewnych względów nie mogą uczestniczyć w licytacji (chodzi m.in. o regulacje wskazane w art. 8672 i 976 kpc), to należy uznać, że stosowanie bardziej restrykcyjnych ograniczeń, jeśli chodzi o osobę licytantów, jest niedopuszczalne.
Wniosek o przeprowadzenie licytacji powinien czynić nie tylko zadość wymogom pism procesowych (art. 126 i nast. kpc). Wnioskodawca musi również udowodnić komornikowi, za pomocą dokumentów, że jest właścicielem rzeczy lub prawa.
Oprócz podstawowych informacji dotyczących przedmiotu sprzedaży i jego wartości szacunkowej, wnioskodawca powinien załączyć lub wskazać w samej treści wniosku proponowaną procedurę przeprowadzenia dobrowolnej licytacji. Zgodnie z art. 70 kc w ogłoszeniu aukcji albo przetargu należy określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo przetargu albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków. Ogłoszenie, a także warunki aukcji albo przetargu mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ich treści. Organizator od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie z ogłoszeniem aukcji albo przetargu, są obowiązani postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia, a także warunków aukcji albo przetargu.
Ponadto procedura określona przez organizatora licytacji powinna zaś zawierać:
1. proponowaną datę licytacji, godzinę oraz miejsce czynności;
2. dzień i godzinę oględzin sprzedawanej rzeczy;
3. wyłączenia podmiotowe – dotyczy to sytuacji, w których nabywcą może być jedynie podmiot posiadająca zezwolenie, koncesję lub prowadząca działalność regulowaną. Z oczywistych względów udziału w licytacji nie może brać komornik, jego małżonek, rodzice i dzieci;
4. możliwość uczestnictwa pełnomocników i wymogi dokumentowe – w zasadzie wymogi do nabycia w drodze licytacji w imieniu mocodawcy, powinny odpowiadać tym, które stawiają przepisy kpc dotyczące sprzedaży w drodze egzekucji, tj. pełnomocnictwo z podpisem urzędowo poświadczonym lub udzielone radcy prawnemu lub adwokatowi;
5. wartość szacunkowa rzeczy – może wynikać z własnej wyceny wnioskodawcy lub z załączonego operatu szacunkowego. Przepisy nie obligują komornika ani wnioskodawcy do sporządzania wyceny sprzedawanych rzeczy czy praw. Posiadanie wyceny, może jednak wpłynąć na zwiększenie atrakcyjności licytowanego przedmiotu, jak również uzasadniać cenę wywołani;
6. sumę wywołania – może ona być równa wartości szacunkowej sprzedawanej rzeczy lub prawa, jak również można rozpocząć licytację od niższej kwoty, określanej procentowo w stosunku do wartości szacunkowej;
7. wysokość postąpienia – może zostać określona jako minimalna, maksymalna lub wedle uznania komornika. W przypadku sprzedaży większej ilości rzeczy, organizator może określić jedną kwotę postąpienia dla wszystkich przedmiotów lub inną dla każdego z osobna;
8. warunki zapłaty ceny – pocedura licytacji musi przewidywać dalszy tryb postępowania w przypadku skutecznego zakończenia się licytacji. W szczególności powinna określać ostateczny termin zapłaty reszty ceny, sposób jej uiszczenia (np. numer rachunku bankowego organizatora, adres do przekazu pocztowego lub że zapłata nastąpi w gotówce w określonym dniu);
9. dodatkowe informacje – procedura w celu zwiększenia przejrzystości i dostępności oferty powinna zawierać również informacje na temat możliwości wystawienia przez organizatora faktury VAT;
10. kwotę rękojmi – stosownie do treści art. 704 kc w warunkach aukcji albo przetargu można zastrzec, że przystępujący do aukcji albo przetargu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do nich, wpłacić organizatorowi określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium). Jeżeli uczestnik aukcji albo przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator aukcji albo przetargu może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. W pozostałych wypadkach zapłacone wadium należy niezwłocznie zwrócić, a ustanowione zabezpieczenie wygasa. Jeżeli organizator aukcji albo przetargu uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik, którego oferta została wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody.
Przepisy nie określają, czy Procedura może przewidywać więcej niż jeden termin licytacyjny. Należy uznać, iż kilka terminów licytacyjnych w ramach jednego postępowania nieegzekucyjnego jest dopuszczalne. Z pewnością fakt ten powinien zostać wzięty przez komornika pod uwagę przy ustalaniu opłaty komorniczej za przeprowadzenie postępowania w sprawie nadzoru nad licytacją, gdyż większa ilość terminów wiązać się będzie ze zwiększeniem pracochłonności danej sprawy.
Wartym rozważenia jest, czy nabycie na licytacji dobrowolnej ma charakter pierwotny czy wtórny. Zgodnie z aktualną linią orzecznictwa, nabycie na licytacji publicznej w trybie egzekucyjnym, ma charakter nabycia pierwotnego. W toku licytacji dobrowolnej, w wyniku jej wygrania dochodzi do zawarcia umowy – zgodnie bowiem z art. 701 § 1 kc umowa może być zawarta w drodze aukcji albo przetargu. Momentem zawarcia umowy będzie natomiast w chwila udzielenia przybicia (art. 702 § 2 kc). Z uwagi na fakt, że przy sprzedaży licytacji przymusowej nabycie następuje w drodze orzeczenia sądu lub komornika, a na licytacji dobrowolnej w drodze umowy, stwierdzić należy, że będzie miało ono charakter wtórny. Oznacza to zatem, że nabywca będzie musiał liczyć się z tym, iż ruchomość może być obciążona prawem, które nie wygaśnie z momentem przeniesienia własności. Realną konsekwencją takiego stanu rzeczy jest fakt, że sprzedaży mogą podlegać rzeczy zajęte przez organ egzekucyjny, lecz nabywca musi liczyć się z tym, iż może wystąpić w charakterze dłużnika rzeczowego w postępowaniu egzekucyjnym, w którym dokonano zajęcia (m.in. art. 848 kpc, art. 930 kpc, art. 9117 w zw. art.848 kpc i inne)
Podmiotem, który udziela przybicia w toku licytacji, jest jej organizator. Przybicie udzielone przez komornika ma bowiem inne skutki materialnoprawne, jak wskazano wyżej. Zadaniem komornika jest zatem sprawowanie nadzoru nad licytacją, a nie jej przeprowadzenie. Komornik zatem na mocy nadanych mu uprawnień nadzorczych będzie dokonywał kontroli zgodności udzielonego przybicia z prawem oraz z uzgodnioną z wnioskodawcą Procedurą licytacji.
Organizator oraz uczestnik aukcji albo przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami [art. 705 kc]. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także ten, na czyj rachunek umowa została zawarta lub dający zlecenie. Uprawnienie takie wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.
Koszty postępowania – zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych, koszty komornicze obejmują wydatki komornika sądowego, zwanego dalej „komornikiem”, poniesione w toku prowadzonego przez niego postępowania egzekucyjnego, innego postępowania albo dokonywania innych czynności oraz opłaty komornicze. Te dwie kategorie kosztów będą zaliczać się na koszty postępowania nieegzekucyjnego.
Zgodnie z treścią art. 5 ukk komornikowi przysługuje zwrot niezbędnych wydatków poniesionych w toku postępowania albo w trakcie innych czynności wyłącznie w zakresie określonym ustawą. W art. 6 wskazano jakie wydatki będą podlegały zwrotowi na rzecz komornika.
Zgodnie z art. 43 ust. 2 ukk wysokość opłaty za przeprowadzenie dobrowolnej licytacji publicznej ustala komornik z wnioskodawcą. Ustawodawca był niekonsekwentny na etapie legislacyjnym, gdyż art. 43 ust. 2 ukk dotyczy opłaty za przeprowadzenie dobrowolnej licytacji publicznej. Z treści art. 3 uks nie wynika jednak, aby komornik był uprawniony do przeprowadzenia takich licytacji, lecz wskazano, że komornik może jedynie na wniosek organizatora licytacji sprawować urzędowy nadzór nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami z przybiciem najniższej lub najwyższej oferty (art. 3 ust. 4 pkt 3 uks). Z uwagi na lukę w tym zakresie należy per analogiam zastosować art. 43 ust. 2 ukk.
Instytucja przedstawiona w powyższym artykule jest mało znana w praktyce komorników, jednak nie sposób nie dostrzec potencjału w tego typu licytacjach. Oferent wystawiający przedmiot na licytację może zapewnić potencjalnym nabywcom sprawiedliwe zasady licytacji oraz nadzór funkcjonariusza publicznego nad całym procesem, co stanowi gwarancję uczciwego przetargu.
