Sędziowie są od rozstrzygania sporów, a adwokaci, radcy prawni od ich wygrywania. Tak bardzo ograniczone postrzeganie zagadnienia rozwiązywania konfliktu sprawia, że brak w nim miejsca na alternatywne metody rozwiązywania sporów. Czy mediacja kwestionuje zatem wyuczoną na studiach prawniczych rolę prawników? Zarówno Ministerstwo Sprawiedliwości, jak i samorządy prawnicze dostrzegają potrzebę zmian mającą na celu popularyzację mediacji. Niestety wiążę się to z ogromną pracą u podstaw, zarówno w kontekście stopnia wiedzy społeczeństwa, jak i stosunku środowisk prawniczych do tej alternatywnej metody rozwiązywania sporów. Mediacja wymaga od nas znacznego wysiłku intelektualnego, ponieważ jest procesem zmiany przekonań i nastawienia z „muszę udowodnić swoją rację” na inne podejście, którego celem jest znalezienie rozwiązania problemu w taki sposób, by obie strony go zaakceptowały.
Mediacja jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych spośród podstawowych metod rozwiązywania sporów, dających możliwość pozasądowego zakończenia konfliktu, zbiorczo określanych jako ADR (alternative dispute resolution), które w literaturze przedmiotu definiowane są jako „zespół różnych metod i technik służących rozwiązywaniu sporu przy pomocy neutralnego i bezstronnego uczestnika, będących alternatywą dla rozstrzygnięcia tego sporu przez sąd państwowy”. Do głównych form ADR obok mediacji, zalicza się także negocjacje, koncyliacje oraz arbitraż. Są to metody skoncentrowane na konstruktywnym poszukiwaniu rozwiązania problemu, a za ich cechy wspólne uważa się m.in. niski stopień sformalizowania, bezpośredni udział i współdziałanie stron w dochodzeniu do ugodowego zażegnania konfliktu oraz „prymat rzeczywistych interesów stron sporu nad dogmatyką prawa”. Zasadniczym elementem mediacji jest udział w procesie rozwiązywania sporu osoby trzeciej, której głównym zadaniem jest pośredniczenie „w komunikacji stron i dochodzeniu przez nie do porozumienia, starając się poprzez racjonalną perswazję likwidować rozbieżności między stanowiskami wyjściowymi”. Mediatorzy w przeciwieństwie do sędziów sądów powszechnych lub polubownych nie mają kompetencji judykacyjnych. Literatura wskazuje również, iż mediator ma jedynie wpływ „na poziom psychologiczny konfliktu oraz poziom działania”.
Warto wskazać, że instytucja mediacji pełni szczególną rolę w sprawach gospodarczych, za które w literaturze przedmiotu uznaje się „sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej”. Spory tego typu powstają przeważnie w warunkach stałej kooperacji pomiędzy stronami, dlatego tak istotne, zarówno w obrocie krajowym, jak i międzynarodowym, staje się znalezienie odpowiedniej formy ich rozwiązania, umożliwiającej zaangażowanym w konflikt stronom pozostanie w dobrych relacjach partnerskich. Ponadto dzięki niskim kosztom postępowania mediacyjnego, jego poufności, a także możliwości względnie szybkiego rozwiązania sporu, sprawne i skuteczne przeprowadzenie mediacji niejednokrotnie umożliwia nie tylko odzyskanie płynności finansowej przedsiębiorcy, ale także pozwala na zachowanie jego wizerunku. W czasach postępującej globalizacji oraz wzmożonych kontaktów międzynarodowych liczba konfliktów o charakterze międzynarodowym dynamicznie wzrasta. Z uwagi na kompleksowość tego typu spraw, która związana jest ze szczególnym podłożem eskalacji konfliktu, wymagającym uwzględnienia aspektów kulturowych w trakcie postępowania mediacyjnego, mediacja transgraniczna jest najskuteczniejszym instrumentem stosowanym do rozwiązywania konfliktów o charakterze międzynarodowym. Istotny wpływ na sytuację mediacyjną o charakterze międzynarodowym wywiera zarówno środowisko naturalne, od którego zależy specyficzne podejście do współpracy i rywalizacji, historia rozumiana jako dzieje i doświadczenia danych społeczności, a także struktury społeczne, polityczne i ekonomiczne, w tym systemy prawne i kontrolne, poziom rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz religia (ideologia). Dlatego tak istotna w postępowaniu transgranicznym jest rola mediatora, wobec którego wymaga się odpowiednio kompleksowych umiejętności, umożliwiających uwzględnienie różnic pomiędzy stronami, wynikającymi z ich podłoża kulturowego.
W postępowaniu mediacyjnym szczególnie ważne dla prawidłowego odczytania komunikatu jest znajomość kontekstu. Dlatego jednym z najważniejszych zadań mediatora międzynarodowego jest stworzenie podstaw komunikacji pomiędzy stronami poprzez odpowiednią interpretację przekazywanych sobie informacji. Dodatkową trudnością w mediacji międzynarodowej jest bariera językowa. „Wiele nieporozumień interkulturowych spowodowanych jest problemami wynikającymi z różnego rodzaju niuansów znaczeniowych charakterystycznych dla danego języka”. Niektóre języki należą do grupy języków niskiego kontekstu, zawierających liczne zwroty bezpośrednie oraz podkreślających związki przyczynowo – skutkowe, natomiast inne są z natury językami wysokiego kontekstu, zawierającymi rozbudowane metamorfozy. Dlatego jak najlepsza znajomość języków przez mediatora oraz jego wysoka sprawność w swobodnym formułowaniu, tłumaczeniu oraz parafrazowaniu wypowiedzi uczestników sporu jest kluczowa dla skuteczności postępowania mediacyjnego.
Doskonałym przykładem stosowania mediacji transgranicznej są polsko-niemieckie spory o charakterze gospodarczym. Bliskość geograficzna i kulturowa, duży rynek wewnętrzny, podobne systemy prawne z rozwiązaniami w kwestii spółek handlowych, a także obecność lokalnych dostawców i partnerów sprawiają, iż wraz z rozwojem relacji handlowych, w naturalny sposób dochodzi do wzrostu sytuacji konfliktowych pomiędzy przedsiębiorcami z Polski i z Niemiec. W takich sytuacjach niezwykle istotne, szczególnie z uwagi na przewlekłość i koszt postępowań sądowych, są alternatywne metody rozwiązywania sporów.
W Polsce, w odniesieniu do częstotliwości stosowania mediacji w zakresie spraw gospodarczych, liczba spraw skierowanych do mediacji postanowieniem sądu sukcesywnie wzrasta. Niestety sędziowie kierujący sprawy do mediacji napotykają na istotne bariery, głównie „w nieufności w stosunku do oferowanej procedury, będącej konsekwencją niskiej świadomości oraz braku wiedzy stron na temat instytucji mediacji, niechęci pełnomocników do skorzystania z alternatywnej metody rozwiązywania sporu oraz braku wykwalifikowanych mediatorów”. W Niemczech zarówno wśród przedsiębiorców, którzy kierują się głównie rachunkiem ekonomicznym, jak i wśród sędziów, którzy dzięki temu nie muszą uzasadniać wyroków, występuje wysoka gotowość do ugody. Obok środowiska sędziowskiego największy wpływ na upowszechnienie mediacji mają ponadto adwokaci oraz izby przemysłowo-handlowe. Niestety brak jest danych statystycznych odnoszących się do częstotliwości stosowania mediacji w polsko-niemieckich sprawach gospodarczych. Badania empiryczne przeprowadzone wśród polskich i niemieckich przedsiębiorców wykazały wiele różnic pomiędzy podejściem Polaków i Niemców do różnych aspektów dotyczących relacji gospodarczych, takich jak „rozwój długotrwałych relacji partnerskich vs. zawarcie umowy jako cel prowadzonych negocjacji, komunikacja pośrednia vs. bezpośrednia, akceptacja lub brak akceptacji niepunktualności, przywiązywanie mniejszej lub większej uwagi do szczegółów dokonywanych ustaleń biznesowych, sposoby podejmowania decyzji przez jedną lub większą liczbę osób oraz gotowość lub jej brak do podejmowania ryzyka, mogących stanowić przyczynę konfliktu”.
Mediacja międzynarodowa w sprawach gospodarczych jest niezwykle skuteczną formą rozwiązywania konfliktów pomiędzy polskimi i niemieckimi przedsiębiorcami. Niestety jest to nadal metoda niedostatecznie wykorzystywana. Dlatego tak istotna jest intensyfikacja działań zmierzających do upowszechnienia mediacji jako efektywnego pozasądowego środka rozwiązywania sporów, zwłaszcza w zakresie konfliktów transgranicznych o charakterze gospodarczym. W mediacji bowiem żadna strona nie przegrywa. Strony odchodzą od stołu mediacyjnego z przekonaniem, że rozwiązanie, które wypracowały, jest dla nich w danych okolicznościach najlepsze. Dlatego postanowienie kończące mediację ma o wiele większą wartość niż wyrok narzucony przez sąd.
