Powszechną wiedzą jest opodatkowanie nabycia dóbr tytułem spadku lub darowizny podatkiem od spadków i darowizn (dalej: p.SiD). Dzieje się tak na podstawie ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dalej: u.SiD). Mniej oczywistym jest podział podatników na grupy podatkowe. Grupa podatkowa, do której zaliczony jest nabywca dóbr, ma duże przełożenie na inne elementy konstrukcyjne podatku od spadków i darowizn, kształtujących ostateczną wysokość zobowiązania podatkowego (wysokość kwoty wolnej od podatku, katalog możliwych do zastosowania zwolnień i ulg podatkowych oraz wysokość stawki podatkowej). Ustalenie grupy podatkowej powinno nastąpić zatem bezpośrednio po ustaleniu, czy dany stan faktyczny podlega podmiotowo oraz przedmiotowo regulacji u.SiD. Kryterium zaszeregowania do danej grupy podatkowej stanowi osobisty stosunek nabywcy do zbywcy dóbr majątkowych. Innymi słowy, ustalając osobisty stosunek występujący w danym stanie faktycznym należy odpowiedzieć na pytanie: „kim jest nabywca dla zbywcy?”.
Poniżej pokrótce pragnę przedstawić trzy przypadki, w których ustalenie grupy podatkowej nie jest oczywiste i może nastręczać pewne problemy.
I
Zgodnie z art. 14 ust. 4 u.SiD zrównany podatkowo jest status rodziców i przysposabiających oraz odpowiednio zstępnych i przysposobionych oraz ich zstępnych. Wszystkie wymienione stosunki osobiste kwalifikują się do I grupy podatkowej. Omawiane jednakowe traktowanie podatników dotyczy zarówno przysposobienia pełnego, jak i niepełnego. Warto odnotować, że skutki przysposobienia, czy to pełnego, czy to niepełnego, nie rozciągają się na jakichkolwiek innych krewnych przysposobionego, a zatem krewni przysposobionego w linii bocznej oraz jego wstępni pozostają dla przysposabiającego co do zasady „osobami obcymi” (III grupa podatkowa).
II
Istotnym problemem natury prawnej jest grupa podatkowa, do której należą małżonkowie pozostający w separacji. Odrębnej analizy wymagają dwie formy separacji (faktyczna i sformalizowana orzeczeniem sądowym). Separacja faktyczna nie ma wpływu na stosunek osobisty pomiędzy małżonkami i uznać należy, że w dalszym ciągu małżonkowie tacy są dla siebie nabywcami z I grupy podatkowej. Bardziej złożonym zagadnieniem jest określenie grupy podatkowej, do której należy małżonek z orzeczoną separacją. Orzecznictwo w tej materii nie jest jednolite. NSA w wyroku z dnia 23 kwietnia 2008 r. (sygn. akt II FSK 373/07) orzekł, że „wobec małżonków, wobec których orzeczono separację, należy przyjąć te same zasady opodatkowania darowizn pomiędzy nimi, jakie odnoszą się do małżonków”. Z kolei teza wyroku NSA z dnia 25 stycznia 2007 r. (sygn. akt II GSK 273/06) brzmi: „w art. 614 k.r.o. chodzi o skutki wywoływane zarówno w sferze niemajątkowej, jak i majątkowej, nie tylko jednak na gruncie prawa rodzinnego, lecz także w całym obszarze prawa”. Art. 614 § 1 k.r.o. stanowi wyraźnie o skutkach prawnych orzeczenia separacji (zrównuje je co do zasady z rozwodem) i jedynie ustawa może w tym względzie wprowadzić wyjątek. Ustawa nie czyni tego w odniesieniu do sytuacji podatkowej na gruncie p.SiD, a zatem moim zdaniem uznać należy, że na gruncie p.SiD małżonkowie pozostający w separacji nie są małżonkami w rozumieniu art. 14 ust. 3 pkt 1 u.SiD, a zatem pozostają względem siebie w III grupie podatkowej, bowiem tak należałoby ich zakwalifikować, gdyby byli rozwodnikami.
III
Normę prawną, która w sposób istotny wpływa na charakter osobistego stosunku pomiędzy zbywcą a nabywcą dóbr stanowi również art. 618 k.r.o., zgodnie z którym „z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa”. Zatem rozwód nie wpływa na sytuację podatkową pomiędzy rozwodnikiem a krewnymi jego byłego małżonka. Czytelnie regułę tę zwerbalizował WSA w Krakowie w wyroku z dnia 23 października 2007 r. (sygn. akt I SA/Kr 593/07): „również po ustaniu małżeństwa wskutek orzeczenia rozwodu więź łącząca jednego małżonka z krewnymi byłego małżonka trwa nadal, co na gruncie przepisów o podatku od spadków i darowizn oznacza, iż małżonek ten będący nabywcą rzeczy i praw majątkowych od lub po rodzicach swego byłego małżonka, powinien być zaliczony do I grupy podatkowej”.