• Przejdź do głównej nawigacji
  • Przejdź do treści
  • Przejdź do głównego paska bocznego
  • 2022
    • In Gremio 157
    • In Gremio 158
    • In Gremio 159
    • In Gremio 160
    • In Gremio 161
    • Wydanie specjalne
    • In Gremio 162
  • 2021
    • In Gremio 149
    • In Gremio 150
    • In Gremio 151
    • In Gremio 152
    • In Gremio 153
    • In Gremio 154
    • In Gremio 155
    • In Gremio 156
  • 2020
    • In Gremio 138
    • In Gremio 139
    • In Gremio 140
    • In Gremio 141
    • In Gremio 142
    • In Gremio 143
    • In Gremio 144
    • In Gremio 145
    • In Gremio 146
    • In Gremio 147
    • In Gremio 148
  • 2019
    • In Gremio 127
    • In Gremio 128
    • In Gremio 129
    • In Gremio 130
    • In Gremio 131
    • In Gremio 132
    • In Gremio 133
    • In Gremio 134
    • In Gremio 135
    • In Gremio 136
    • In Gremio 137
  • 2018
    • In Gremio 116
    • In Gremio 117
    • In Gremio 118
    • In Gremio 119
    • In Gremio 120
    • In Gremio 121
    • In Gremio 122
    • In Gremio 123
    • In Gremio 124
    • In Gremio 125
    • In Gremio 126
  • 2017
    • In Gremio 105
    • In Gremio 106
    • In Gremio 107
    • In Gremio 108
    • In Gremio 109
    • In Gremio 110
    • In Gremio 111
    • In Gremio 112
    • In Gremio 113
    • In Gremio 114
    • In Gremio 115
  • 2016
    • In Gremio 98-99
    • In Gremio 100
    • In Gremio 101
    • In Gremio 102
    • In Gremio 103
    • In Gremio 104
  • 2015
    • In Gremio 91-92
    • In Gremio 93
    • In Gremio 94-95
    • In Gremio 96
    • In Gremio 97
  • 2014
    • In Gremio 86
    • In Gremio 87
    • In Gremio 88-89
    • In Gremio 90
  • 2013
    • In Gremio 80
    • In Gremio 81
    • In Gremio 82-83
    • In Gremio 84
    • In Gremio 85
  • 2012
    • In Gremio 74
    • In Gremio 75
    • In Gremio 76
    • In Gremio 77
    • In Gremio 78
    • In Gremio 79
  • 2011
    • In Gremio 68
    • In Gremio 69
    • In Gremio 70
    • In Gremio 71
    • In Gremio 72
    • In Gremio 73
  • 2010
    • In Gremio 62
    • In Gremio 63
    • In Gremio 64
    • In Gremio 65
    • In Gremio 66
    • In Gremio 67
  • więcej…
    • 2009
      • In Gremio 56
      • In Gremio 57
      • In Gremio 58
      • In Gremio 59
      • In Gremio 60
      • In Gremio 61
    • 2008
      • In Gremio 45-46
      • In Gremio 47-48
      • In Gremio 49-50
      • In Gremio 51-52
      • In Gremio 53-54
      • In Gremio 55
    • 2007
      • In Gremio 33
      • In Gremio 34
      • In Gremio 35
      • In Gremio 36
      • In Gremio 37
      • In Gremio 38
      • In Gremio 39-40
      • In Gremio 41
      • In Gremio 42
      • In Gremio 43
      • In Gremio 44
    • 2006
      • In Gremio 21
      • In Gremio 22
      • In Gremio 23
      • In Gremio 24
      • In Gremio 25
      • In Gremio 26
      • In Gremio 27-28
      • In Gremio 29
      • In Gremio 30
      • In Gremio 31
      • In Gremio 32
    • 2005
      • In Gremio 9
      • In Gremio 10
      • In Gremio 11
      • In Gremio 12
      • In Gremio 13
      • In Gremio 14
      • In Gremio 15-16
      • In Gremio 17
      • In Gremio 18
      • In Gremio 19
      • In Gremio 20
    • 2004
      • In Gremio 1
      • In Gremio 2
      • In Gremio 3
      • In Gremio 4
      • In Gremio 5
      • In Gremio 6
      • In Gremio 7
      • In Gremio 8

In Gremio

łączy środowiska prawnicze

  • Start
  • Adwokaci
  • Radcowie prawni
  • Sędziowie
  • Prokuratorzy
  • Komornicy
  • Notariusze
  • Aplikanci

Lingua Latina in cultura legali

dr Radosław Zych

Język łaciński pełnił doniosłą funkcję w procesie studiowania historii dziejów. Także w odniesieniu do zadań historiografii toczy się spór o to, czy powinna ona mieć charakter nauki o celach poznawczych, czy służyć praktyce – zgodnie z cycerońską magistra vitae – mając na celu oświecenie narodu1 S. Borzym, H. Floryńska, B. Skarga, A. Walicki, Zarys dziejów filozofii polskiej 1815-1918, Warszawa 1983, s. 218. . 

Bez wątpienia, znajomość łaciny uważana jest za niezbędną w poznawaniu historii europejskiego dziedzictwa kulturowego2 Starożytny Rzym nigdy nie przestawał mówić po łacinie. To właśnie ujednolicający charakter języka decydował o adaptacji wpływów kulturowych. Rzym upowszechniał swą złożoną i wyrafinowaną kulturę, która naznaczyła państwa Europy Zachodniej, zwłaszcza Italię, Galię i Hiszpanię. Zob. P. Vidal – Naquet, J. P. Vernant, J. P. Brisson, E. Brisson, Zrozumieć demokrację i obywatelskość. Dziedzictwo grecko-rzymskie, Warszawa 2007, s. 99., sięgającego korzeniami antyku. Łacina niesie wartości kulturowe cywilizacji śródziemnomorskiej, z której wyrastają Polacy. W Europie zauważalny jest jej renesans. Podejmowane są nawet próby wypromowania jej jako języka żywego. W Finlandii radio nadaje krótkie audycje w tym języku. Łaciny uczą m.in. Niemcy (35 – 50% szkół, w zależności od landu), Francja (ok. 50%) i Włochy (ok. 70%3 R. Czeladko, Łacina powraca do szkół. Tekst dostępny na stronie: http://www4.rp.pl/artykul/109929-Lacina-powraca-do-szkol.html [dostęp: 09.11.2015].).

Łacina jest obecna w polskiej przestrzeni publicznej

zdobiąc budynki uczelni, organów wymiaru sprawiedliwości, w tym Sądu Najwyższego4 W listopadzie 1999 r. ówczesny Prezydent RP dokonał otwarcia nowego gmachu Sądu Najwyższego. Autor gmachu przywiązywał dużą wagę do kolumn otaczających gmach i umieszczonych na nich inskrypcji. Miały one, zdaniem twórcy projektu, symbolizować „rytm prawa”. Inskrypcje, zgodnie z antyczną tradycją, miały pokazywać jaki jest program ideowy budowli i wskazywać cele, jakim budynek ma służyć. Zob. A. Kacprzak, J. Krzynówek, W. Wołodkiewicz, Regulae Iuris. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2006, s. 14-15., stanowiąc hasło dla przedsięwzięć naukowych5 Dla przykładu, pod tytułem „da mihi fatum dabo tibi ius” (z łac. – daj mi fakt, a dam ci prawo; z łac. factum – stan faktyczny. J. Sondel, Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2009, s.v. factum) organizowane są przez Prokuraturę Apelacyjną w Krakowie, pod patronatem Prokuratora Generalnego, cykliczne panele dyskusyjne, w których uczestniczą przedstawiciele świata nauki i praktyki prawniczej. Podaję za: https://www.kssip.gov.pl/node/2970 [dostęp: 02.01.2016]; we wrześniu 2015 r. miała miejsce w Szczecinie I. Ogólnopolska Konferencja Romanistyczna „Civis Romanus sum. Mistrzowie i dzieła polskiej romanistyki”. Podaję za: http://wpiaus.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=5956:i-ogolnopolska-konferencja-romanistyczna-13-3-2015&catid=156&Itemid=2005 [dostęp: 02.01.2016]. . Język ten popularyzowany jest w środkach masowego przekazu6 Także portale internetowe przyozdobione są łacińskimi tekstami. Dla przykładu, na stronie internetowej Krajowej Rady Notarialnej widnieje premia „lex est quod notamus”. z łac. – prawem jest to, co piszemy. Zob. http://www.krn.org.pl/ [dostęp: 02.01.2016]. , jak też określa się w nim wiele tytułów7 Na przykład, tytuł zawodowy magister z łac. oznacza nauczyciela, mistrza, uczonego. Zob. J. Sondel, Słownik …. Natomiast akademickim tytułem honorowym nadawanym przez uczelnie osobom szczególnie zasłużonym dla nauki i kultury jest doctor honoris causa (z łac. – doktor dla zaszczytu). Dla przykładu zob.: http://www.usz.edu.pl/doktorzy-honoris-causa [dostęp:04.01.2016]. i odznaczeń8 Na przykład, najwyższy polski order wojenny Virtuti Militari (z łac. – dzielności żołnierskiej) ustanowiony został przez Stanisława Augusta w 1792 r. i reaktywowany w 1919 r. Zob. J. Tokarski, Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1978, s. v. Virtuti Militari. Podaję za stroną internetową Prezydenta RP: http://www.prezydent.pl/prezydent/kompetencje/ordery-i-odznaczenia/ordery/order-wojenny-virtuti-militari/ [dostęp: 04.01.2016]. Działalność i dorobek literatów szczecińskich zostały docenione przez Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego – 7 października 2015 r. nadał on szczecińskiemu oddziałowi Odznakę Honorową Gryfa Zachodniopomorskiego (Gloria Cultura) za zasługi na rzecz rozwoju województwa zachodniopomorskiego. Podaję za stroną internetową Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczpospolitej Polskiej Pomorze Zachodnie: http://www.dziennikarze.szczecin.pl/sdrp/index.php?option=com_content&view=article&id=544:2015-12-11-14-31-37&catid=43:aktualnoci&Itemid=100 [dostęp: 04.01.2016]. . Przede wszystkim łacińskie terminy, zwroty techniczno-prawne i reguły używane są w rozstrzygnięciach organów stosujących prawo9 A. Kacprzak, J. Krzynówek, W. Wołodkiewicz, op. cit., s. 10-11.. Należy podkreślić, że ukształtowane w prawie rzymskim pojęcia i instytucje, stanowią od wieków podstawy kształcenia studentów prawa. W programach studiów prawniczych polskich uniwersytetów znajdują się zajęcia z łacińskiej terminologii prawniczej10 Zajęcia z tego przedmiotu prowadzone są m.in. na Wydziałach Prawa Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, czy Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Podaję za: https://usosweb.umk.pl/kontroler.php?_action=katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot&prz_kod=1300-LAC-SJ [dostęp: 09.01.2016]; http://wpiaus.pl/index.php?option=com_phocadownload&view=category&id=5&Itemid=216, [dostęp: 09.01.2016]; https://phavi.umcs.pl/at/attachments/2015/1007/101006-wykaz-obciazen-2015-10-07-10-05-53.pdf [dostęp: 09.01.2016]. Z uwagi na ograniczoną objętość artykułu podaję tylko przykłady takich Uczelni. . W związku z tym istnieje bogata polska literatura dydaktyczna, służąca nauczaniu tego przedmiotu11 Dla przykładu, są to: J. Rezler, Język łaciński dla prawników, Warszawa 1970, Warszawa 2006; M. Kuryłowicz, Słownik terminów, zwrotów i sentencji prawniczych łacińskich oraz pochodzenia łacińskiego, Warszawa 2012; J. Sondel, Słownik …, J. Pieńkos, Praecepta iuris. Paremie, sentencje, wyrażenia łacińskie w układzie systematycznym i alfabetycznym, Warszawa-Poznań 2010; K. Burczak, A. Dębiński, M. Jońca, Łacińskie sentencje i powiedzenia prawnicze, Warszawa 2007, Warszawa 2013; J. Zajadło (red.), Łacińska terminologia prawnicza, Warszawa 2013; S. Kalinkowski, J. A. Wojtczak-Szyszkowski, Iure et legibus. Język łaciński dla studentów prawa, Warszawa 2005; J. Rominkiewicz, I. Żeber, Podstawy języka łacińskiego dla studentów prawa, Wrocław 2009-2010; K. Adomeit, M. Kocur, K. Ślebzak, Łacina dla studentów prawa, Poznań 2006; W. Bojarski, W. Dajczak, A. Sokala, Verba iuris. Reguły i kazusy prawa rzymskiego, Toruń 2007; E. Gajda, B. Lubińska, Ignorantia iuris nocet. Łacińska terminologia prawnicza, Toruń 2014.. Wspomnieć trzeba, że nie tylko źródła prawa starożytnego Rzymu spisane zostały po łacinie12 Dla przykładu, Ustawa XII Tablic stanowiąca: „uti legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius esto” (jak rozporządził testator, wyrażając ostatnią wolę, co do pieniędzy i opieki prawnej nad swoim majątkiem – takie niech będzie prawo), „si nox fertum faxasit, si im occisit, iure casus esto” (jeżeli ktoś kradł nocą i podczas kradzieży został zabity – to śmierć jego niech będzie zgodna z prawem), „hominem mortuum in urbe ne se pelito neve urito” (zwłok człowieka zmarłego nie wolno ani grzebać w mieście, ani palić). Natomiast zgodnie z edyktem pretora miejskiego, zwanym „edictum perpetuum”, „quod metus causa gestum erit, ratum non habeo” (co dokonało się pod wpływem bojaźni – nie uznam). Także konstytucja Karakalli nadająca obywatelstwo wszystkim mieszkańcom imperium rzymskiego w 212 r. spisana została po łacinie. Zgodnie z Constitutio Antoniniana de civitate, „do igitur omnibus peregrinis, qui in orbe terrarium sunt, civitatem Romanorum, manente omni tenere civitatum, exceptis dediticiis” (a zatem nadaję obywatelstwo Rzymian wszystkim cudzoziemcom, jacy znajdują się na świecie rzymskim, pozostawiając nienaruszone wszelkie inne rodzaje obywatelstw, wyjmując jedynie nie przynależnych do jakiejś gminy (dediticii). Podaję za: J. Glemp, Lexiculum prawa rzymskiego. Wybór tekstów łacińskich z tłumaczeniem polskim i objaśnieniami, Warszawa 1974, s. 14 – 15, 26 – 29, 30 – 31. , albowiem pierwszy polski podręcznik prawa rzymskiego J. W. Bandtkiego został wydany w tym języku13 J. W. Bandtkie, Lineamenta Iuris Romani ad ordinem institutionum Justiniani imperatores digesta, Warszawa 1816. Podaję za: J. Kodrębski, Najnowsze polskie podręczniki prawa rzymskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. XLVII, z. 1-2, 1995, s. 239..

Znaczenie języka łacińskiego dla wykształcenia prawniczego podkreślał Witold Wołodkiewicz, pisząc:

prawnik, który poznałby tylko prawa swego kraju i nie nauczyłby się prawa rzymskiego, pozostałby na całe życie człowiekiem powierzchownym. Wydaje nam się zresztą, że ktoś taki w ogóle nie byłby prawnikiem, lecz tylko miernym praktykiem prawa”14 W. Wołodkiewicz, Prawoznawstwo w poglądach i ujęciu Encyklopedystów, Warszawa 1990, s. 181. Warto w tym kontekście przypomnieć słowa Monteskiusza: „Czuję się silnym w moich zasadach, kiedy mam za sobą Rzymian”. Cytuję za: B. Łapicki, Prawo rzymskie, Łódź 1948, s. 5. A także wypowiedź Cycerona: „Znajomość łaciny może nie jest przedmiotem chluby, ale jej nieznajomość przynosi wstyd”. Cytuję za: J. Pieńkos, Słownik łacińsko-polski. Łacina w nauce i kulturze, Kraków 2001, s. 5. O znaczeniu łaciny dla prawnika zob. J. Sondel, Uwagi o tłumaczeniu Digestów Justyniańskich Tomasza Palmirskiego, „Zeszyty Prawnicze UKSW” nr 15.1/2015, s. 237-241..

Prawnicy, znając metodę prawniczą, porozumiewają się między sobą, mimo istotnych różnic w systemach prawnych poszczególnych państw. W Europie czynnikiem ułatwiającym porozumienie jest niewątpliwie recepcja prawa rzymskiego, która nastąpiła w zdecydowanej większości państw15 Zob. M. Szyszkowska, Prawnicy jako elita, „Palestra Pismo Adwokatury Polskiej”, nr 445-446, 1-2/1995, s. 136-137.. Grupa społeczna posiadająca wykształcenie prawnicze i znająca język łaciński, tworzy międzynarodową elitę intelektualną.

Ściany budynku Rektoratu Uniwersytetu Szczecińskiego zdobią dwie łacińskie paremie: „Non scholae, sed vitae discimus” (nie uczymy się dla szkoły, lecz dla życia) oraz „Mens sana in corpore sano” (zdrowy umysł w zdrowym ciele16 Architektura Uniwersytetu Szczecińskiego, oprac. A. Barczak i in., Szczecin 2010, s. 18). Łacina niesłusznie uważana jest za język martwy. Niegdyś jej znajomość była domeną wyższych warstw społecznych. Współcześnie, ludzie zaczynają sami sięgać do pietyzmu łacińskich słów. Być może, idąc ulicą, nie zdają sobie sprawy, że na co dzień mają styczność z wyrazami języka łacińskiego.

W kolejnym numerze zaprezentuję ciąg dalszy rozważań na temat znaczenia łaciny dla nauki prawa. ζ

Kategorie: In Gremio 108, Historia

dr Radosław Zych

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego

Zobacz najchętniej czytane działy:

  • Kryminalna historia Polski
  • Ślepym Okiem Temidy
  • Temat numeru

Pierwszy Sidebar

Informacje:

  • O In Gremio
  • Redakcja
  • Rada Programowa
  • Zasady współpracy
  • Reklama
  • Polityka prywatności
  • Regulaminy
  • Kontakt
© 2004–2023 In Gremio.