• Przejdź do głównej nawigacji
  • Przejdź do treści
  • Przejdź do głównego paska bocznego
  • 2022
    • In Gremio 157
    • In Gremio 158
    • In Gremio 159
    • In Gremio 160
    • In Gremio 161
    • Wydanie specjalne
    • In Gremio 162
  • 2021
    • In Gremio 149
    • In Gremio 150
    • In Gremio 151
    • In Gremio 152
    • In Gremio 153
    • In Gremio 154
    • In Gremio 155
    • In Gremio 156
  • 2020
    • In Gremio 138
    • In Gremio 139
    • In Gremio 140
    • In Gremio 141
    • In Gremio 142
    • In Gremio 143
    • In Gremio 144
    • In Gremio 145
    • In Gremio 146
    • In Gremio 147
    • In Gremio 148
  • 2019
    • In Gremio 127
    • In Gremio 128
    • In Gremio 129
    • In Gremio 130
    • In Gremio 131
    • In Gremio 132
    • In Gremio 133
    • In Gremio 134
    • In Gremio 135
    • In Gremio 136
    • In Gremio 137
  • 2018
    • In Gremio 116
    • In Gremio 117
    • In Gremio 118
    • In Gremio 119
    • In Gremio 120
    • In Gremio 121
    • In Gremio 122
    • In Gremio 123
    • In Gremio 124
    • In Gremio 125
    • In Gremio 126
  • 2017
    • In Gremio 105
    • In Gremio 106
    • In Gremio 107
    • In Gremio 108
    • In Gremio 109
    • In Gremio 110
    • In Gremio 111
    • In Gremio 112
    • In Gremio 113
    • In Gremio 114
    • In Gremio 115
  • 2016
    • In Gremio 98-99
    • In Gremio 100
    • In Gremio 101
    • In Gremio 102
    • In Gremio 103
    • In Gremio 104
  • 2015
    • In Gremio 91-92
    • In Gremio 93
    • In Gremio 94-95
    • In Gremio 96
    • In Gremio 97
  • 2014
    • In Gremio 86
    • In Gremio 87
    • In Gremio 88-89
    • In Gremio 90
  • 2013
    • In Gremio 80
    • In Gremio 81
    • In Gremio 82-83
    • In Gremio 84
    • In Gremio 85
  • 2012
    • In Gremio 74
    • In Gremio 75
    • In Gremio 76
    • In Gremio 77
    • In Gremio 78
    • In Gremio 79
  • 2011
    • In Gremio 68
    • In Gremio 69
    • In Gremio 70
    • In Gremio 71
    • In Gremio 72
    • In Gremio 73
  • 2010
    • In Gremio 62
    • In Gremio 63
    • In Gremio 64
    • In Gremio 65
    • In Gremio 66
    • In Gremio 67
  • więcej…
    • 2009
      • In Gremio 56
      • In Gremio 57
      • In Gremio 58
      • In Gremio 59
      • In Gremio 60
      • In Gremio 61
    • 2008
      • In Gremio 45-46
      • In Gremio 47-48
      • In Gremio 49-50
      • In Gremio 51-52
      • In Gremio 53-54
      • In Gremio 55
    • 2007
      • In Gremio 33
      • In Gremio 34
      • In Gremio 35
      • In Gremio 36
      • In Gremio 37
      • In Gremio 38
      • In Gremio 39-40
      • In Gremio 41
      • In Gremio 42
      • In Gremio 43
      • In Gremio 44
    • 2006
      • In Gremio 21
      • In Gremio 22
      • In Gremio 23
      • In Gremio 24
      • In Gremio 25
      • In Gremio 26
      • In Gremio 27-28
      • In Gremio 29
      • In Gremio 30
      • In Gremio 31
      • In Gremio 32
    • 2005
      • In Gremio 9
      • In Gremio 10
      • In Gremio 11
      • In Gremio 12
      • In Gremio 13
      • In Gremio 14
      • In Gremio 15-16
      • In Gremio 17
      • In Gremio 18
      • In Gremio 19
      • In Gremio 20
    • 2004
      • In Gremio 1
      • In Gremio 2
      • In Gremio 3
      • In Gremio 4
      • In Gremio 5
      • In Gremio 6
      • In Gremio 7
      • In Gremio 8

In Gremio

łączy środowiska prawnicze

  • Start
  • Adwokaci
  • Radcowie prawni
  • Sędziowie
  • Prokuratorzy
  • Komornicy
  • Notariusze
  • Aplikanci

Literalnie… czy dosłownie?

dr Agnieszka Choduń

W terminologii prawniczej, obok rodzimych wypracowanych przez naukę czy praktykę prawniczą określeń, funkcjonują – niekiedy także na zasadach internacjonalizów – określenia o obcym rodowodzie, szczególnie łacińskim. Dla prawników użycie określenia donator zamiast darczyńca nie powoduje obniżenia komunikatywności wypowiedzi, ale w relacjach prawnika z nieprawnikiem użycie jednego z dwu ww. wyrazów, może na stopień tej komunikatywności wpłynąć.

Są też takie określenia, których stosowanie w języku prawniczym jest niepotrzebnym kalkowaniem z innych języków, w sytuacji, w której polskiej terminologii nie brakuje, i co ważniejsze jest ona bardziej adekwatna. O tych właśnie określeniach kilka uwag przedstawię poniżej.

W uzasadnieniach orzeczeń sądowych pojawiają się takie nieporozumienia terminologiczne jak „ literalne brzmienie” czy „znaczenie literalne”, jak w poniższych przykładach:

Przykład 1

„[…] wykładnia przepisów […] przeprowadzona przez Sąd pierwszej instancji pozostaje w oczywistej sprzeczności z ich literalnym brzmieniem.”

Przykład 2

„[…]ustalając znaczenie literalne przepisu należy brać pod uwagę […].”

Zarówno w kontekście czynności, których dokonuje interpretator w odniesieniu do tekstów aktów prawnych, jak i z semantycznego punktu widzenia nazwy te są nieadekwatne.

Jeśli chodzi o określenie „literalne brzmienie” to jest to przykład niedostatecznej refleksji autora na temat znaczenia słów, którymi się posłużył. Otóż litery nie brzmią (!), brzmią głoski. Litera jest jednostką alfabetu, natomiast głoska jest najmniejszą dźwiękową jednostką fonetyczną. Obrazowo rzecz ujmując tak samo brzmi litera ż i połączenie literowe rz czy litery u oraz ó. Widać zatem, że różnym literom może odpowiadać jedna głoska, ale to głoska brzmi a nie litera.

Określenie „znaczenie literalne” jest dość kłopotliwe. W języku angielskim mamy bowiem literal meaning, które znaczy tyle co „znaczenie dosłowne”. Sam wyraz „literalny” ma jednak pochodzenie łacińskie (literalis) i znaczy „mający związek ze ścisłym rozumieniem, przytoczeniem lub tłumaczeniem czyichś słów; dosłowny”. Jako przykłady użycia podawane są wprawdzie połączenia „literalny przekład” czy „literalne znaczenie”1Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, PWN, Warszawa 2003, t. 2, s. 454., jednak są to określenia używane w określonym kontekście. Chodzi tu przede wszystkim o kontekst przekładu2W przekładoznawstwie metodzie dosłownej polegającej na „wiernym” przekładzie przeciwstawia się metodę komunikacyjną, która preferuje zamiast dosłowności tłumaczenia oddanie funkcji oryginału.. Zauważmy bowiem, że „literalnie” znaczy „dosłownie”. Natomiast „dosłowny” to taki, który jest „zgodny co do słowa, słowo w słowo, dokładnie odtworzony; dokładny”. Wyraz „dosłowny” używany jest w połączeniach „dosłowne przekłady, tłumaczenie”, „dosłowne wykonanie poleceń”, „w dosłownym znaczeniu słowa”3Uniwersalny słownik języka …, t. 1, s. 673..

W zdaniu „Czas goi rany” wyraz goi został użyty w znaczeniu przenośnym. Dosłownie wyraz ten znaczy bowiem tyle co „spowodować zabliźnienie się miejsc skaleczonych, ran itp., leczyć, opatrywać je”. Dosłowne odczytanie tego zdania nie ma sensu. Oczywiste jest bowiem to, że wyraz goi został tu użyty w znaczeniu nie dosłownym a przenośnym, czyli „łagodzić, koić, uspokajać”.

Jeśli chodzi o interpretację prawniczą, to zważywszy na to, że jest to proces złożony, a ustalenia semantyczne na gruncie języka stanowią jedynie jeden z jego etapów, zamiast kłopotliwego określenia „znaczenie literalne” poprawnie jest użyć adekwatnego i jednoznacznego – „znaczenie językowe”. Określenie to jest odpowiednie także z tego powodu, że jest nazwą dla rezultatu zastosowania językowych dyrektyw wykładni. Powinno być zatem stosowane niejako naturalnie (wynikiem zastosowania językowych dyrektyw interpretacyjnych jest znaczenie językowe), zwłaszcza wtedy, gdy uzasadnienie rezultatu interpretacyjnego ma charakter heurystyczny a nie następczy.

Podobnie problematyczne, a wręcz nieadekwatne z punktu widzenia zarówno współczesnej wiedzy o wykładni jak i wiedzy o języku, są określenia „wykładnia literalna”, „wykładnia gramatyczna” a nawet „wykładnia językowa”. O tym jednak – w następnym odcinku Języka na wokandzie.

Kategorie: In Gremio 101, Język na wokandzie

dr Agnieszka Choduń

adiunkt w kierowanej przez prof. Macieja Zielińskiego Katedrze Tworzenia i Wykładni Prawa, członek Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN, sekretarz Zespołu Języka Prawnego RJP

Zobacz najchętniej czytane działy:

  • Kryminalna historia Polski
  • Ślepym Okiem Temidy
  • Temat numeru

Pierwszy Sidebar

Informacje:

  • O In Gremio
  • Redakcja
  • Rada Programowa
  • Zasady współpracy
  • Reklama
  • Polityka prywatności
  • Regulaminy
  • Kontakt
© 2004–2023 In Gremio.