W przypadku, gdy złożono pozew o eksmisję, pozwany, w odpowiedzi na pozew lub na rozprawie, winien wskazać przesłankę uprawiającą go do przyznania lokalu socjalnego oraz przedstawić stosowne dokumenty. Jeżeli sąd nie będzie miał wiedzy o sytuacji życiowej pozwanego lokatora, nie przyzna mu prawa do lokalu socjalnego. Wówczas, w zależności od konkretnej sytuacji, komornik przeprowadzi eksmisję do pomieszczenia tymczasowego lub noclegowni, schroniska czy innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe, wskazanej przez gminę.
W wyroku orzekającym eksmisję sąd bierze pod uwagę zarówno dotychczasowy sposób korzystania z lokalu, jak i sytuację materialną i rodzinną lokatora. O ile ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (dalej: Ustawa) wymienia katalog osób uprawnionych do przyznania lokalu socjalnego, o tyle przewiduje również okoliczności, w których sąd może orzec o braku takiego prawa.
I tak art. 17 ust. 1 Ustawy stanowi, że lokal socjalny nie przysługuje osobie, która stosuje przemoc w rodzinie lub wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko porządkowi domowemu, czyniąc uciążliwym korzystanie z innych lokali w budynku. Uprawnienie do przyznania lokalu socjalnego nie dotyczy również osób, które zajęły lokal bez tytułu prawnego.
Sąd nakazując opróżnienie lokalu z tych powodów, wskazuje je w treści wyroku. Warto zaznaczyć, że tytułem wykonawczym uprawniającym do eksmisji z lokalu mieszkalnego bez konieczności zapewnienia dłużnikowi lokalu socjalnego jest również akt notarialny (po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności), w którym dłużnik poddał się egzekucji w zakresie wydania lokalu mieszkalnego (art. 777 k.p.c.) oraz prawomocne postanowienie sądu o przysądzeniu własności nieruchomości na rzecz osoby, która nabyła nieruchomość w drodze licytacji (art. 999 k.p.c.).
W tych przypadkach, to dłużnik, który domaga się stwierdzenia uprawnienia do lokalu socjalnego może wystąpić w trybie art. 189 k.p.c. o ustalenie przez sąd prawa do lokalu socjalnego, jednakże samo takie powództwo nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego w zakresie opróżnienia i wydania wierzycielowi lokalu w stanie wolnym. W ramach takiego powództwa, dłużnik powinien wystąpić o zawieszenie postępowania egzekucyjnego.
Wszczęcie egzekucji w zakresie eksmisji uzależnione jest od wniesienia przez wierzyciela opłaty stałej wynoszącej 40 % przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, z tym, że odrębną opłatę pobiera się od każdej izby. Przy opróżnianiu lokali mieszkalnych nie pobiera się odrębnej opłaty od pomieszczeń stanowiących: przedpokoje, alkowy, korytarze, werandy, łazienki, spiżarnie, loggie i podobnych (art. 51 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji). W doktrynie uznaje się, że za opróżnienie piwnicy przynależącej do lokalu mieszkalnego również winna być pobrana przez komornika opłata.
Przy realizacji tytułu wykonawczego uprawniającego do wykonania eksmisji komornik związany jest uregulowaniami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o opróżnienie lokalu lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomości.
Zgodnie z rozporządzeniem, jeżeli w treści tytułu wykonawczego nakazującego opróżnienie lokalu nie przyznano dłużnikowi prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego, po upływie terminu wyznaczonego dłużnikowi do dobrowolnego wykonania obowiązku, komornik ustala, czy dłużnikowi przysługuje tytuł prawny do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może on zamieszkać oraz ustala jego sytuację rodzinną. O istnieniu uprawnienia dłużnika do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może on zamieszkać, komornik zawiadamia strony oraz osoby, którym obok dłużnika przysługuje tytuł prawny do lokalu lub pomieszczenia, jak również osoby, które z nim faktycznie zamieszkują. W zawiadomieniu komornik oznacza lokal lub pomieszczenie oraz wskazuje termin usunięcia do niego dłużnika. O braku uprawnienia dłużnika do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może on zamieszkać, komornik zawiadamia wierzyciela. Jeżeli dłużnikowi nie przysługuje tytuł prawny do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może on zamieszkać, komornik niezwłocznie występuje do gminy właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającemu opróżnieniu z wnioskiem o wskazanie tymczasowego pomieszczenia.
Definicja legalna tymczasowego pomieszczenia została umieszczona w przepisie art. 2 ust. 1 pkt 5a Ustawy, zgodnie z którą jest to pomieszczenie nadające się do zamieszkania, posiadające dostęp do źródła zaopatrzenia w wodę i do ustępu, chociażby te urządzenia znajdowały się poza budynkiem, oświetlenie naturalne i elektryczne, możliwość ogrzewania, niezawilgocone przegrody budowlane oraz zapewniające możliwość zainstalowania urządzenia do gotowania posiłków, zapewniające co najmniej 5 m² powierzchni mieszkalnej na jedną osobę i w miarę możliwości, znajdujące się w tej samej lub w pobliskiej miejscowości, w której dotychczas zamieszkiwały osoby przekwaterowywane.
O wskazaniu tymczasowego pomieszczenia lub pomieszczenia odpowiadającego wymogom tymczasowego pomieszczenia, komornik zawiadamia strony. W zawiadomieniu komornik wskazuje termin usunięcia do niego dłużnika. W przypadku gdy w ciągu 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku eksmisyjnego nie wskazano lokatorowi pomieszczenia tymczasowego, komornik występuje do gminy właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu o wskazanie noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe, do której dłużnik zostanie usunięty.
Eksmitowanemu lokatorowi nie przysługuje prawo do pomieszczenia tymczasowego, jeżeli z tytułu wykonawczego wynika, że nakazanie opróżnienia lokalu zostało orzeczone z powodu stosowania przemocy w rodzinie lub z powodu rażącego lub uporczywego wykraczania przeciwko porządkowi domowemu albo niewłaściwego zachowania czyniącego uciążliwym korzystanie z innych lokali w budynku albo że dłużnik dokonał zajęcia opróżnionego lokalu bez tytułu prawnego. Prawa do pomieszczenia tymczasowego zostanie również pozbawiony dłużnik, który został zobowiązany do opróżnienia lokalu zajmowanego na podstawie umowy najmu okazjonalnego, której zawarcie zostało zgłoszone do urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania właściciela, a także dłużnik, który został zobowiązany do opróżnienia tymczasowego pomieszczenia.
Jeżeli dłużnikowi nie przysługuje prawo do pomieszczenia tymczasowego, komornik niezwłocznie występuje do gminy właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu z wnioskiem o wskazanie noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe, do której dłużnik zostanie usunięty.
Należy zaznaczyć również, że art. 16 Ustawy, zabrania wykonywania wyroków nakazujących opróżnienie lokalu w okresie od 1 listopada do 31 marca roku następnego włącznie, jeżeli osobie eksmitowanej nie wskazano lokalu, do którego ma nastąpić przekwaterowanie. Ochrona ta nie obejmuje osób, w stosunku do których orzeczono eksmisję z powodu znęcania się nad rodziną lub wykraczania w sposób rażący bądź uporczywy przeciwko porządkowi domowemu albo niewłaściwego zachowania czyniącego uciążliwym korzystanie z innych lokali w budynku albo gdy zajęcie lokalu nastąpiło bez tytułu prawnego. Osoba taka zatem może zostać w każdym czasie usunięta do schroniska, noclegowni lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe.
Gmina Miasto Szczecin poprzez Dział Pomocy Osobom Bezdomnym MOPR wskazuje mężczyznom schronisko w Szczecinie przy ul. Tczewskiej 32, natomiast dla kobiet przy ul. Piasecznej 4. Dłużnicy mogą zabrać tam ze sobą jedynie przedmioty osobiste, takie jak odzież, dokumenty i inne drobne ruchomości. Eksmitowany nie może zabrać tam ze sobą mebli lub innych dużych sprzętów z uwagi na brak miejsca na tego typu rzeczy. Na dzień wyznaczonej przez komornika eksmisji przygotowane jest dla eksmitowanego miejsce w takim schronisku.
Wartym uwagi jest, że najpierw komornik musi udać się z dłużnikiem do MOPR celem odbioru skierowania do schroniska i dopiero ze skierowaniem, eksmitowany jest przyjęty do placówki. W przypadku, gdy dłużnik odmawia przewiezienia do schroniska, komornik nie jest zobowiązany do przymusowego doprowadzenia i umieszczenia dłużnika w takiej placówce. Co interesujące, pobyt w schronisku jest płatny, a więc jeżeli dłużnik posiada stałe źródło dochodu np. w postaci zasiłku lub świadczenia emerytalno-rentowego, pobierana jest od niego opłata za pobyt w placówce.
Z uwagi na to, że bardzo często dłużnik eksmitowany do schroniska pozostawia w mieszkaniu meble i inne ruchomości, których nie mógł zabrać ze sobą do noclegowni, pojawia się problem praktyczny dotyczący tego, co zrobić z pozostawionymi rzeczami.
Jeżeli są to rzeczy wartościowe, komornik może dokonać ich zajęcia oraz poprzez sprzedaż w drodze licytacji przeznaczyć uzyskane środki na pokrycie kosztów postępowania.
Natomiast w przypadku ruchomości wyłączonych spod egzekucji na podstawie art. 829 k.p.c., a więc takich, które mogą być sprzedane jedynie znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika stanowią znaczną wartość użytkową, pojawia się kwestia powierzenia nad nimi dozoru. To na wierzycielu ciąży obowiązek wskazania dozorcy lub samodzielnego przyjęcia ich pod dozór. Jeżeli na wezwanie dozorcy dłużnik w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż 30 dni, nie odbierze ruchomości, sąd na wniosek dozorcy i po wysłuchaniu dłużnika nakaże ich sprzedaż, a jeżeli ruchomości nie przedstawiają wartości handlowej lub sprzedaż okaże się bezskuteczna, sąd wskaże inny sposób rozporządzenia rzeczą, nie wyłączając ich zniszczenia (art. 1046 k.p.c.). ζ
