Skuteczne ukrywanie przez dłużnika majątku lub niemożność ustalenia jego składników, które doprowadziłyby do zaspokojenia roszczenia stanowią nierzadko duży problem dla wierzyciela. W praktyce bowiem podmiot ten posiada ograniczone możliwości w zakresie poszukiwania majątku dłużnika. Ustawodawca przewidział uregulowanie zmierzające niewątpliwie do zwiększenia skuteczności i przyspieszenia toczących się postępowań egzekucyjnych. W celu wzmocnienia statusu wierzyciela – nowelą z dnia 2 lipca 2004 r.- wprowadzono instytucję zlecenia poszukiwania majątku dłużnika.

Polega ona na rozszerzeniu zakresu kompetencji komornika o czynności zmierzające bezpośrednio do odnalezienia składników majątku dłużnika, z których możliwe będzie przeprowadzenie skutecznej egzekucji. Podczas wykonywania tych działań komornik jako funkcjonariusz publiczny i organ egzekucyjny, może skorzystać z przysługujących mu uprawnień, w szczególności mających swoją podstawę zarówno w art. 761 § 1 kpc, jak i w przepisach pozakodeksowych.

Zlecenie poszukiwania majątku dłużnika podlega opłacie. Zgodnie z art. 53a ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji¹ Dz. U. z 2016 r. poz. 1138 opłatę stałą w wysokości 2% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego – komornik pobiera od wierzyciela w przypadku otrzymania zlecenia poszukiwania majątku dłużnika w trybie art. 801² kpc. W razie nieuiszczenia opłaty w terminie 7 dni od otrzymania wezwania – komornik zwraca wniosek zawierający zlecenie. Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw² Dz. U. z 2015 poz. 1311 (zwana dalej: Ustawą) usunęła niejasności występujące na gruncie dotychczasowych regulacji, na tle których nie było oczywiste czy żądanie wyjaśnień lub informacji w trybie art. 761 i 801 kpc stanowią działania podejmowane przez komornika w ramach postępowania egzekucyjnego czy kwalifikuje się je jako poszukiwanie majątku dłużnika.

W konsekwencji Ustawą uchylono art. 797¹ kpc, zmieniono brzmienie art. 801 kpc, a także dodano art. 801¹ i art. 801² kpc. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 801 kpc, jeżeli nie wskazano majątku pozwalającego na zaspokojenie świadczenia, komornik wzywa dłużnika do złożenia wykazu majątku lub innych wyjaśnień niezbędnych do przeprowadzenia egzekucji. Ustawodawca nie wskazuje jednak terminu, w którym dłużnik winien złożyć wykaz majątku. Pozostawiono zatem tutaj swobodę komornikowi sądowemu, który wyznacza dłużnikowi termin do złożenia wykazu majątku w ustalonym przez komornika terminie. Dłużnik składa wykaz majątku pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Jeżeli wskazane czynności nie doprowadzą do ustalenia majątku pozwalającego na zaspokojenie świadczenia, zgodnie z art. 801² kpc, wierzyciel może zlecić komornikowi poszukiwanie majątku dłużnika.

Warto nadmienić również, że uchylenie art. 797¹ kpc spowodowało usunięcie sformułowania, że poszukiwanie majątku odbywa się „za wynagrodzeniem”. Komornik pobiera z tego tytułu opłatę egzekucyjną, która zgodnie z jej funkcją fiskalną – stanowi kompensatę wydatków związanych z działalnością i utrzymaniem organu egzekucyjnego. Dłużnik jest obciążany tymi kosztami na zasadzie art. 770 kpc, zgodnie z którym dłużnik zwraca wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji, w tym koszty poszukiwania majątku dłużnika. Niedopuszczalnym jest oczywiście ustalenie przez komornika opłaty za poszukiwanie majątku i pobranie jej od dłużnika w przypadku, gdy wierzyciel nie uiścił uprzednio tej opłaty. Dłużnik ponosi taką opłatę tylko wtedy, kiedy to najpierw wierzyciel wpłacił ją komornikowi.

Po nowelizacji k.p.c., która weszła w życie 8 września 2016 r. pojawiły się wśród komorników sądowych problemy praktyczne i wątpliwości co do tego, czy dana dłużnikowi możliwość złożenia wykazu majątku, a przy tym również uniknięcia kosztów poszukiwania majątku – powoduje konieczność (lub co najmniej możliwość) powstrzymywania się przez komornika od jakichkolwiek czynności mających na celu ustalenie majątku dłużnika.

Wydaje się jednak, że takie podejście nie znajduje podstaw ani prawnych, ani racjonalnych. Sprawny egzekutor powinien traktować instytucję poszukiwania majątku dłużnika jako dodatkowy motywator do działania, a nie jako podstawę podjęcia jakichkolwiek czynności w sprawie mających na celu ustalenie majątku dłużnika. Często to właśnie szybkość i dynamika podjętych przez komornika odpowiednich działań ma decydujące znaczenie w zakresie skuteczności postępowania egzekucyjnego.

Rzeczą, która mogłaby zainicjować szybsze działanie komornika w zakresie ustalania majątku dłużnika byłoby składanie wniosku o poszukiwanie majątku dłużnika wraz z wszczynającym całe postępowanie wnioskiem egzekucyjnym ze wskazaniem, że wierzyciel składa taki wniosek na wypadek, gdyby w drodze czynności przewidzianych w art. 801 k.p.c. nie można było ustalić majątku pozwalającego na zaspokojenie świadczenia, do którego może być skierowana egzekucja.