O innowacyjnej metodzie edukacji, która zwiększa świadomość prawną i przybliża pracę sędziów oraz ich orzecznictwo rozmawiamy z Tomaszem Rygielskim z Fundacji ProPublika, współautorem projektu i wideo symulatora rozpraw sądowych – „Teraz Ty bądź Sędzią”
IN GREMIO: Od kilku tygodni młodzież w wybranych szkołach bierze udział w zajęciach, podczas których siedząc przy komputerze może wcielić się w rolę sędziego i zdecydować o losie drugiego człowieka. Czym jest stworzony przez Waszą fundację symulator?
Jest przede wszystkim innowacyjnym narzędziem edukacji prawnej i obywatelskiej.
Teraz Ty bądź Sędzią! to powstały dzięki dofinansowaniu z programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020, wideo symulator rozpraw sądowych, dzięki któremu na bazie autentycznych spraw z zakresu prawa karnego, użytkownik wciela się w rolę sędziego; każda ze spraw przedstawionych w symulatorze składa się z fabularyzowanych scen filmowych zarejestrowanych w pomieszczeniach sądowych, przy udziale m.in. autentycznych sędziów, prawników, policjantów; po przejściu następujących po sobie scen, w których użytkownik wysłuchuje poszczególnych uczestników postępowania (prokurator, oskarżony, obrońca, poszkodowany, świadek etc.), zapoznając się z najważniejszymi okolicznościami sprawy, w finale sprawy samodzielnie podejmuje decyzję i wybiera z pośród zaproponowanych odpowiednią wg własnej oceny karę. W ostatnim etapie symulacji rozprawy, wybrana przez użytkownika wysokość kary jest konfrontowana (wraz z uzasadnieniem i komentarzem) z rzeczywistą sentencją w danej sprawie. Najważniejsze etapy sprawy i okoliczności są opatrzone komentarzem lektora, aby zwrócić uwagę użytkownikowi na te, które mogą mieć znaczenie przy wyrokowaniu.
Jaki jest cel symulatora?
Ogólnym celem symulatora jest zwiększenie świadomości prawnej, zwiększenie poziomu zrozumienia pracy sędziów i ich orzecznictwa, budowanie zaufania do działalności wymiaru sprawiedliwości, a poprzez to kształtowanie postawy obywatelskiej wobec sądów i instytucji wymiaru sprawiedliwości. Celem szczegółowym jest przede wszystkim ukazanie złożoności procesu podejmowania decyzji co do wymiaru kary, wskazanie, jak wiele czynników i okoliczności na to wpływa.
Ile spraw zawiera?
Obecnie symulator zawiera 8 różnych spraw karnych. Kategorie tych spraw nie są dziełem przypadku. W początkowej fazie projektu przeprowadziliśmy badanie ankietowe. Młodzież szkół ponadpodstawowych, do której skierowaliśmy ankietę, mogła zagłosować na ok. 20 różnych kategorii spraw karnych. Wybraliśmy te osiem, które uzyskały największą liczbę głosów. Tym samym możemy przyjąć, że są to właśnie takie sprawy, które najbardziej młodych ludzi interesują. W symulatorze znajdziemy więc: stalking, handel narkotykami, wandalizm, nieumyślne spowodowanie śmierci, wypadek komunikacyjny ze skutkiem śmiertelnym, znęcanie się nad zwierzętami, rozbój, oszustwo.
To tylko rozprawy karne. Dlaczego?
Wczytaliśmy się w badania opinii społecznej. Ponad połowa Polaków negatywnie ocenia działania sądów. Jednym z powodów negatywnej oceny krytycznie oceniających wymiar sprawiedliwości jest wg respondentów, niesprawiedliwe orzecznictwo. Największe emocje wzbudzają tu wyroki z zakresu prawa karnego. Funkcjonuje w społeczeństwie powszechne przekonanie, że prawo w Polsce jest obecnie mniej rygorystycznie egzekwowane niż kilka lat temu, a ponad 75 % ankietowanych twierdzi, że kary orzekane przez sądy są zbyt łagodne, a sędziowie nie osądzają adekwatnie do winy. Takie przeświadczenie jest przyczyną zaburzenia społecznego poczucia sprawiedliwości i zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Sprawiedliwość dla prawa karnego ma szczególne znaczenie. Wyroki sprzeczne ze społecznym poczuciem sprawiedliwości w najlepszym wypadku będą niezrozumiałe, a mogą przyczynić się do upadku prestiżu prawa i osłabienia autorytetu organów je stanowiących (ustawodawca) i stosujących (sądy). Stąd pomysł, aby na początek, w pierwszej edycji symulatora, pokazać sprawy z zakresu prawa karnego.
A czy to znaczy, że mają Państwo plany rozwoju symulatora?
Tak, chcielibyśmy rozwijać symulator o inne zakresy prawa. Już mamy sygnały i sugestie płynące głównie ze strony środowiska prawniczego, aby w kolejnych odsłonach symulatora pokazać sprawy cywilne, rodzinne, czy np. promować w ten sposób mediację.
Adresatem Państwa obecnych działań projektowych jest młodzież. Z jakiej racji?
Te same badania opinii społecznej, jak i wieloletnie już doświadczenie sędziów prowadzących spotkania edukacyjne dla młodzieży, jednoznacznie wskazują, że poziom wiedzy młodych ludzi na temat funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, ustroju i struktury sądów jest również dramatycznie niski. Dobrą wiadomością jest to, że młodzież w rozmowach z sędziami twierdzi, że chcieliby wiedzieć coś więcej na temat funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości; stan swojej wiedzy określają jako „niedosyt informacji”. Uczniowie są bardzo zainteresowani „prawdziwym sądem”, uczestnictwem w rozprawie.
Ci sami sędziowie-edukatorzy sygnalizują, że w obecnych czasach, w edukacji potrzebne są nowoczesne formy, nowoczesne narzędzia.
Zajęcia w szkołach z użyciem symulatora prowadzą prawdziwi sędziowie, którzy jako wolontariusze włączyli się do realizacji projektu. Na czym polega ich rola?
Tak właściwie to sędziowie pojawili się w naszym projekcie już na samym początku. Byli konsultantami w procesie tworzenia scenariuszy do pokazanych w symulatorze spraw, potem odegrali role sędziów w scenach wideo. Teraz w wielu miastach (prawie 30) w Polsce prowadzą zajęcia w szkołach ponadpodstawowych. Rolą sędziego w trakcie spotkań edukacyjnych jest bieżący komentarz do kolejnych scen pojawiających się w wybranej sprawie w symulatorze. Zwrócenie uwagi młodym uczestnikom zajęć na najważniejsze aspekty i okoliczności omawianej sprawy sądowej. Na okoliczności decydujące o tym, że sędzia w pozornie dwóch podobnych sprawach wydaje dwa całkowicie odmienne wyroki.
Spotkanie z udziałem prawdziwego sędziego to niewątpliwie istotna zaleta i wartość. A co z tymi, którzy nie mogą wziąć udziału w spotkaniach, jak i gdzie mogą skorzystać z symulatora?
Z symulatora Teraz Ty bądź Sędzią! może skorzystać każdy. Jest on bezpłatny, ogólnodostępny na stronie internetowej o sugestywnej nazwie WYDAJ-WYROK.PL
W najbliższym czasie symulator zostanie przystosowany do urządzeń mobilnych przez co będzie jeszcze bardziej przyjazny dla użytkownika.
Czego Pan się spodziewa po tym projekcie?
Po pierwsze realnego wzrostu poziomu zrozumienia przynajmniej ogólnych reguł jakimi posługuje się sędzia wydając wyrok w sprawie karnej.
Po drugie dużego zainteresowania naszym narzędziem edukacyjnym, powszechnym jego stosowaniem, co zdopinguje nas do prac nad jego rozwojem.
