– dobre praktyki w zawodzie adwokata. Część I.
Zawód adwokata wywodzi się z prawa rzymskiego i w historii nigdy nie był traktowany jako zawód zwykły, lecz jako profesja, która wymaga od osób ją wykonujących studiów, wiedzy, praktyki
i nienagannych obyczajów.
Niewątpliwie, ostatnie dekady bezpowrotnie odmieniły adwokacki świat, w szczególności zasady wykonywania zawodu adwokata. Świat stał się globalną wioską, a współpraca zagraniczna zarówno na szczeblu samorządowym, jak i w naszej codziennej pracy zawodowej sprawia, że patrzymy na otaczającą nas rzeczywistość z szerszej perspektywy. Otwieramy się na inne interpretacje, możliwości i dobre praktyki.
Cieszę się, że wielu zagranicznych adwokatów przyjęło zaproszenie In Gremio do współpracy nad artykułem i zechciało podzielić się z nami swoimi spostrzeżeniami w zakresie prowadzenia kancelarii, kontaktów z klientami oraz relacji z organami wymiaru sprawiedliwości.
Dziękujemy mecenas Irynie Myzyna, ukraińskiej adwokat wpisanej na Listę Prawników Zagranicznych w Polsce, która aktualnie prowadzi praktykę adwokacką w Poznaniu, za podzielenie się z nami refleksją o stanie Adwokatury Ukraińskiej, w szczególności przedstawienie istotnej roli Narodowej Asocjacji Adwokatów Ukrainy.
Wypowiedź pani mecenas stanowi początek cyklu artykułów o dobrych praktykach naszych zagranicznych Koleżanek i Kolegów.
Małgorzata Gemen, Adwokat
Przystępując do pisania dla In Gremio artykułu na temat dobrych praktyk ukraińskich adwokatów zastanawiałam się, które z praktyk ukraińskich adwokatów są najbardziej warte tego wyróżnienia.
Dobre praktyki adwokatów ukraińskich
Zanim przejdę do opisu dobrych praktyk, które moim zdaniem zasługują na omówienie, chcę pokrótce opisać funkcjonowanie ukraińskiej adwokatury i drogę jaką przeszła od momentu powstania niezależnego państwa ukraińskiego. Po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości ukraińska adwokatura zaczęła kształtować się jako odrębna, samorządna organizacja oparta na własnych zasadach i funkcjonująca jako niezależny podmiot w krajowej strukturze systemu wymiaru sprawiedliwości. Główne zasady funkcjonowania adwokatury zostały unormowane dopiero w 2013 r., w wyniku uchwalenia ustawy o adwokaturze i działalności adwokackiej. Na jej podstawie na Ukrainie funkcjonują terytorialne samorządy adwokackie podzielone zgodnie z administracyjno-terytorialnym podziałem państwa ukraińskiego oraz Narodowa Asocjacja Adwokatów Ukrainy (odpowiednik polskiej NRA). Adwokaci mają obowiązek podwyższania kwalifikacji zawodowych. Ponosimy też odpowiedzialność dyscyplinarną. Niestety sporym mankamentem jest brak obowiązkowego posiadania przez adwokatów ubezpieczenia OC. Ukraińska adwokatura nie zna takiego pojęcia jak „aplikacja”. Żeby zostać adwokatem kandydat musi mieć doświadczenie zawodowe, tj. co najmniej dwa lata przed złożeniem wniosku o przystąpienie do egzaminu adwokackiego, pracować w kancelarii adwokackiej bądź w sądzie, prokuraturze, policji oraz, rzecz jasna, zaliczyć egzaminy zawodowe. Ukraińska adwokatura przez lata niepodległości Ukrainy przeszła dużo zmian, w wyniku których stała się w pełni ukształtowaną i sprawnie funkcjonującą instytucją.
Przechodząc do głównego wątku artykułu chciałabym uściślić, że skoncentruję się na dobrych praktykach (choć, jak w każdym kraju, nie brakuje niestety praktyk, które trudno uznać za dobre) i chciałam przybliżyć kilka z nich, które, moim zdaniem, zasługują na szczególną uwagę.
Pierwszą, jaką chciałabym wskazać, jest obowiązek każdego adwokata podwyższania kwalifikacji zawodowych poprzez zdobycie w ciągu roku 10 punktów szkoleniowych. Choć system doskonalenia zawodowego adwokatów funkcjonuje również w Polsce, to jest kilka różnic, na które chciałabym zwrócić uwagę.
Do 2020 r. ten obowiązek było dość trudno realizować, ponieważ szkolenia przeprowadzane były wyłącznie przez Okręgowe Izby Adwokackie (zazwyczaj w dużych miastach obwodowych), więc adwokaci z małych miejscowości mieli ograniczoną możliwość uczestniczenia w organizowanych szkoleniach. Natomiast po wprowadzeniu jednolitego systemu informatycznego udostępnionego za pomocą państwowej platformy, pojawiła się możliwość uczestniczenia z każdego miejsca w szkoleniach. Każdy adwokat ma założone osobiste konto prowadzone przez Narodową Asocjację Adwokatów Ukrainy. Na tym koncie są dane dotyczące ilości zdobywanych przez adwokata punktów, a także wykaz płatnych oraz darmowych wykładów, szkoleń, seminariów prowadzonych przez sędziów różnych szczebli – od sędziów sądów rejonowych, do sędziów Sądu Najwyższego, profesorów, czy też kolegów adwokatów. Takie szkolenia organizują tak Okręgowe Izby Adwokackie (przy czym każdy adwokat niezależnie od tego, do jakiej izby należy, może się zapisać na dowolne szkolenie), jak i Narodowa Asocjacja Adwokatów Ukrainy. Co bardzo istotne w obecnych czasach, szkolenia można odbywać tak w formie zdalnej, jak i biorąc udział bezpośrednio w miejscu przeprowadzania szkolenia.
Jako że jestem adwokatem ukraińskim, a jednocześnie jestem prawnikiem zagranicznym w Polsce, jest to dla mnie bardzo dobra praktyka. Rozwiązanie to służy nie tylko takim adwokatom jak ja. Co istotniejsze, zrównało możliwości adwokatów prowadzących praktykę w mniejszych miejscowościach, z tymi którzy prowadzą je w dużych miastach, umożliwiając tym pierwszym łatwiejszy dostęp do rozwoju zawodowego. Wprowadzenie jednolitego systemu to jedna z najlepszych dobrych praktyk adwokatów ukraińskich.
Kolejną dobrą praktyką jest wprowadzenie od września 2021 r. e-sądów. E-sąd umożliwia uczestnikom postępowania sądowego składanie dokumentów do sądu w formie elektronicznej, a także przesyłanie przez sąd takim uczestnikom dokumentówprocesowych w formie elektronicznej. Oczywiście nadal obowiązuje system doręczenia dokumentów w formie papierowej, aczkolwiek strona postępowania może zrezygnować z tradycyjnego sposobu doręczenia korespondencji w sprawie. Wówczas sąd doręcza dokumenty tylko w formie elektronicznej. Przy czym strony postępowania mogą przesyłać do sądu w formie elektronicznej wszelkie dokumenty, w tym też pozwy, apelacje, inne pisma procesowe oraz materiały mające znaczenia dla sprawy. Osobami uprawnionymi i mającymi dostęp do akt sprawy są tylko sędziowie, którzy rozpatrują konkretną sprawę.
Sąd po sporządzeniu i podpisaniu jakiejkolwiek decyzji w sprawie, np. po wydaniu zarządzenia, przesyła jego elektroniczną kopię opatrzoną elektronicznym podpisem cyfrowym sędziego pocztą elektroniczną na skrzynkę mailową strony postępowania. Obowiązkowym warunkiem jest, żeby każda ze stron posiadała profil zarejestrowany w systemie e-sądu. Po otrzymaniu elektronicznego potwierdzenia odbioru korespondencji, pracownik sądu drukuje EPOK (tj. elektroniczne potwierdzenie odbioru korespondencji) i dołącza go do akt sprawy.
Rozprawy w takim systemie odbywają się w formie zdalnej. Niemniej jednak, każda ze stron może żądać, żeby rozprawa odbyła się w sądzie i wtedy sąd zarządza przyprowadzenie rozprawy w sądzie z bezpośrednim udziałem stron. Ten system na razie funkcjonuje tylko w postępowaniach cywilnych i gospodarczych. Nie ma możliwości wykorzystywania e-sądów w sprawach karnych. Nie ulega wątpliwości, iż e-sądy istotnie ułatwiły funkcjonowanie w zawodzie adwokatom. Nie ma już problemu związanego z tym, iż adwokat musi zdążyć złożyć pismo procesowe tylko w godzinach urzędowania poczty, można to zrobić w dowolnym czasie dogodnym dla samego adwokata. Sporą zaletą jest także przeprowadzenie rozpraw w formie zdalnej, ponieważ zaoszczędza to czas adwokata i pieniądze klienta na zwrot kosztów dojazdu adwokata do sądu. Oczywiście w niektórych sprawach, w szczególności kiedy strona udowadnia swoją rację w sądzie przy pomocy świadków, lepszym rozwiązaniem jest przyprowadzenie rozprawy bezpośrednio w sądzie, albowiem przyprowadzenie rozprawy w formie zdalnej i przesłuchanie świadka na odległość może upośledzić samą czynność przesłuchania. Wszak trudniej jest ocenić, czy świadek mówi prawdę, związane jest to przede wszystkim z trudnością odczytania przez monitor komputera mowy ciała świadka, jego mimiki itd.
Pisząc ten artykuł nie mogłam pominąć wątku związanego z obecnym funkcjonowaniem adwokatury ukraińskiej. Po wybuchu wojny na Ukrainie adwokaci, w zasadzie jak i całe ukraińskie społeczeństwo, przeżyli wstrząs. Tym niemniej, już w bardzo krótkim czasie nastąpiła reorganizacja i samoorganizacja adwokatów związana z adaptacją do nowych warunków funkcjonowania. Bardzo pozytywnie można ocenić działania terytorialnych samorządów adwokackich z obwodów nieobjętych aktywnymi działaniami wojennymi oraz Narodowej Asocjacji Adwokatów Ukrainy. Działania te nakierowane były w pierwszej kolejności na pomoc osobom uciekającym z terenów okupowanych. Taką pomocą zostali objęci nie tylko koledzy adwokaci z terenów okupowanych, lecz też każdy, kto potrzebował wsparcia. Tych adwokatów, którzy postanowili zaciągnąć się do wojska Narodowa Asocjacja Adwokatów Ukrainy zabezpieczyła niezbędnym sprzętem wojskowym, a ich rodziny dostały wsparcie finansowe.
Pamiętam, iż w pierwszym okresie po wybuchu wojny miałam od kolegów z Ukrainy dużo maili z prośbą o pomoc, ponieważ przyjechali tu do Polski i nie wiedzieli od czego zacząć w kwestii wykonywania zawodu adwokata w Polsce. Wtedy wpadłam na pomysł nagrania materiału filmowego z podstawowymi informacjami dla ukraińskich adwokatów w Polsce. To się udało dzięki ORA w Poznaniu, a zwłaszcza Pani Mecenas Małgorzacie Krzyżowskiej. W tym materiale opowiedziałam o tym, jak funkcjonuje adwokat spoza UE wpisany na Listę Prawników Zagranicznych, czym jest nostryfikacja dyplomu ukraińskiego w Polsce oraz o tym, od czego zaczynałam sama po przyjeździe do Polski, czyli od opanowania języka polskiego, a później konsekwentnie polskiego prawniczego. Po tym jak sytuacja na froncie zmieniła się, większość z tych adwokatów, którzy do mnie pisali, wróciła na Ukrainę, ale nadal są ze mną w kontakcie w sprawach zawodowych związanych z prawem polskim.
Bez względu na sytuację, adwokaci na Ukrainie nadal wykonują swój zawód, prowadzą sprawy, chodzą do sądów, biorą udział w szkoleniach. Oczywiście obecnie jest to bardzo utrudnione, m.in. z powodu braku światła, wody, problemów z połączeniami z siecią komórkową czy Internetem. Jak to jednak bywa, nawet w bardzo trudnych sytuacjach człowiek stara się za wszelką cenę zachować normalność. Ukraińscy adwokaci nie są wyjątkiem. Dlatego, pomimo kolosalnych i bezprecedensowych trudności, nadal wykonują swój zawód i dbają o swoje kwalifikacje zawodowe. •