Polska jest jednym z krajów, w którym posiadanie prywatnej broni palnej przez obywateli nie cieszyło się dotychczas popularnością. Nie możemy pod tym względem równać się nie tylko ze światowymi liderami, ale i z wieloma krajami w Europie.
Uwagi wprowadzające
Według Small Arms Survey w 2017 roku w Stanach Zjednoczonych na 100 mieszkańców przypadało 120 sztuk broni, w Serbii prawie 40, w Austrii, Finlandii i Norwegii około 30, a we Francji, Niemczech i Portugalii około 20. W tym samym roku w naszym kraju współczynnik ten wynosił na podstawie danych Policji zaledwie 1,2.
Po roku 1989 praktycznie nie istniał zwyczaj trzymania przez Polaków broni w domu (jeżeli nie liczyć hermetycznego grona myśliwych). Stały za tym przede wszystkim głęboko zakorzenione w społeczeństwie obawy. Przez długi czas posiadacz pistoletu kojarzony był z niebezpiecznym bandytą, a nie ustatkowanym ojcem rodziny czy studentką, którzy strzelają południami lub w weekendy do tarczy. Wielu posiadaczy broni ukrywało ten fakt przed sąsiadami, by nie budzić w nich niepokoju oraz nie musieć po raz kolejny odpowiadać na pytanie: „Po co ci to?”.
Co mówią statystyki?
W ostatnich latach sytuacja w Polsce uległa radykalnej zmianie. Utrzymuje się trend wzrostowy liczby osób uzyskujących uprawnienie do posiadania broni palnej. Cyfry robią wrażenie. W 2014 roku wydano łącznie 7,1 tys. pozwoleń na broń, w 2015 – 9,8 tys., a w 2016 – 13,8 tys. W latach 2017-2020 nastąpiła stagnacja liczby wydawanych pozwoleń na poziomie około 15-16 tys. Niemniej, w 2021 roku nastąpił wzrost do prawie 20 tys. Liczba ta jest jednak niczym w zestawieniu z rokiem 2022, w którym wydano pozwolenia na broń dla 37,4 tys. obywateli. Aby zrozumieć skalę tego zjawiska, należy odnieść wskazane dane do liczby wszystkich pozwoleń na broń wydanych wcześniej. Na dzień 31 grudnia 2014 roku było to 197,6 tys., przy 382 tys. egzemplarzy broni. U schyłku 2014 roku największą popularnością cieszyły się pozwolenia na broń wydawane w celach łowieckich (116,3 tys.), ochrony osobistej (62,3 tys.) i sportowych (14,9 tys.). W celach kolekcjonerskich wydano jedynie 1520 pozwoleń. Na koniec 2022 roku udzielono tymczasem 286,8 tys. pozwoleń, co stanowi wzrost o 45%. Nadal liderem pozostawały pozwolenia do celów łowieckich (134,8 tys.), ale na drugim miejscu uplasowały się cele kolekcjonerskie (59,2 tys.), a podium zamykały cele sportowe (58,8 tys.). Liczba pozwoleń na broń w celach ochrony osobistej zmniejszyła się natomiast o połowę do 30,9 tys.
Zgodnie z Ustawą z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji pozwolenie na broń wydaje się ponadto w celach: ochrony osób i mienia, rekonstrukcji historycznych, pamiątkowych i szkoleniowych. Całkowita liczba osób, którym wydano w tych celach pozwolenie na broń na koniec 2022 r., mieściła się w przedziale od 10 (ochrona osób i mienia) do 1730 (cele pamiątkowe). Natomiast liczba egzemplarzy zarejestrowanej broni wzrosła do 760,2 tys., czyli o 99% w stosunku do roku 2014. Dynamiczny wzrost wydanych pozwoleń w 2022 r. można łączyć z wojną w Ukrainie i chęcią zwiększenia osobistego poczucia bezpieczeństwa przez obywateli.
Statystyki dowodzą niezbicie, że posiadanie broni zyskuje wśród Polaków na popularności. W ostatnich latach najbardziej wzrosła liczba osób, którym wydano pozwolenie na broń w celach kolekcjonerskich i sportowych. Jednocześnie fakt bycia „szczęśliwym posiadaczem” przestał być tematem tabu. Media społecznościowe są zalewane zarówno zdjęciami kolejnych egzemplarzy broni, jak i filmikami ze strzelań. Powodem do dumy stało się zarówno strzelenie samych „dziesiątek” w tarczę, jaki i wykonanie ciekawego strzelania dynamicznego. Wspólne wyjście na strzelnicę (często z dziećmi!) powoli staje się popularną formą spędzania wolnego czasu. Równolegle rośnie zainteresowanie treningami pod okiem instruktorów strzelectwa.
Ostatnie zmiany
Mimo przytoczonych danych, liczbę prywatnej broni w rękach Polaków nadal trudno uznać za imponującą. Na koniec roku 2022 na 100 mieszkańców przypadało zaledwie 2 sztuki broni. Dodatkowym impulsem do zmian może być nowelizacja ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji wprowadzona przez ustawę z dnia 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustaw w celu likwidowania zbędnych barier administracyjnych i prawnych. Pojawiło się w niej ważne uzupełnienie w zakresie przesłanek umożliwiających uzyskanie pozwolenia na broń do celów ochrony osobistej, osób i mienia. Obecnie w przypadku żołnierzy zawodowych, jeżeli wnioskodawca nie stanowi zagrożenia dla samego siebie, porządku lub bezpieczeństwa publicznego oraz przedstawi ważną przyczynę posiadania broni, pozwolenie na broń wydaje właściwy organ Policji lub Żandarmerii Wojskowej.
Dotychczas za ważną przyczynę dla pozwolenia na broń do celów ochrony osobistej, osób i mienia uważane było w szczególności stałe, realne i ponadprzeciętne zagrożenie życia, zdrowia lub mienia. Z dniem 28 lipca 2023 r. weszła w życie zmiana, zgodnie z którą ważną przyczyną posiadania broni w przypadku pozwolenia na broń do celów ochrony osobistej, osób i mienia jest chęć wzmocnienia potencjału obronnego Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku funkcjonariusza Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej, Służby Więziennej, funkcjonariusza innej państwowej formacji uzbrojonej lub żołnierza zawodowego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wystarczy jedynie złożenie stosownej deklaracji.
W uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. wniesionego do laski marszałkowskiej przez sejmową Komisję Nadzwyczajną do spraw deregulacji napisano: „Celem projektowanych zmian jest racjonalizacja przepisów dotyczących dostępu do broni palnej. Ma to istotne znaczenie proobronne, co jest szczególnie istotne w kontekście wojny w Ukrainie. Da szansę na stosunkowo szybkie, a bez dodatkowych kosztów dla państwa, wzmocnienie potencjału obronnego Polski. Zwiększy także poczucie osobistego bezpieczeństwa wśród obywateli, gdyż wzmocni ochronę zdrowia, życia, a także miru domowego”.
Pozwolenie na broń wydane do celów ochrony osobistej uprawnia do posiadania następujących rodzajów broni palnej: bojowej, gazowej i alarmowej w postaci pistoletów lub rewolwerów centralnego zapłonu o kalibrach od 6 mm do 12 mm, a do celów ochrony osób lub mienia, oprócz wcześniej wymienionych, obejmuje również: pistolety sygnałowe, pistolety maszynowe o kalibrze od 6 mm do 12 mm, strzelby powtarzalne o kalibrze wagomiarowym 12 i karabinki samoczynne o kalibrze od 5,45 mm do 7,62 mm. To rozwiązanie może w przyszłości w istotny sposób wpłynąć na statystyki. Jak dotąd bowiem, posiadanie broni do celów ochrony osobistej nie było mocno rozpowszechnione, w związku z trudnościami wykazania „stałego, realnego i ponadprzeciętnego zagrożenia życia, zdrowia lub mienia”.
Prognozy i postulaty
Wprowadzone niedawno zezwolenie na posiadanie broni prywatnej przez żołnierzy i funkcjonariuszy może zapoczątkować proces realnej liberalizacji przepisów dotyczących posiadania broni w społeczeństwie polskim. Wszak w uzasadnieniu zmian wprost stwierdzono, że posiadanie broni prywatnej stanowi zjawisko dla państwa wartościowe, ponieważ wzmacnia jego potencjał obronny oraz pozytywnie wpływa na poczucie bezpieczeństwa osobistego obywateli. Stworzenie precedensowych możliwości dla osób zawodowo obeznanych z obsługą broni może posłużyć za wzór do stworzenia regulacji odnoszących się do wszystkich obywateli.
Rozwiązania przyjęte w odniesieniu do „mudurowych” prowokują pytanie, czy zasadne jest utrzymywanie takiego stanu prawnego, w którym osoby chcące posiadać własną broń palną zmuszone są wskazywać cel jej posiadania. Obecnie trzeba się bowiem określić: jestem sportowcem, jestem kolekcjonerem, jestem rekonstruktorem historycznym itp. Wydaje się, że racjonalniejsze byłoby wydawanie zezwoleń na posiadanie broni bez tego obwarowania. Wiele uwagi należałoby za to poświęcić określeniu norm psychofizycznych, tematyce kursu w zakresie teoretycznym i praktycznym oraz wymaganiom egzaminacyjnych. Kwestią szczególnie drażliwą i wymagającą szczegółowego uregulowania jest zebranie przesłanek bezwzględnie wyłączających możliwość posiadania broni (np. karalność, przemoc domowa, uzależnienia itp.). Dobrze byłoby przyjrzeć się również najszerzej rozumianym zasadom użytkowania broni.
