26 stycznia 2024 r. Szczecin stał się prawniczą stolicą Polski, dzięki wyjątkowemu wydarzeniu – „Areopag o przyszłości demokratycznego państwa prawnego – odbudowa i odpowiedzialność czy koniec epoki prawa?” organizowanemu przez Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego. Spotkanie to było okazją do głębokiej refleksji nad fundamentalnym pytaniem dotyczącym przyszłości demokracji i praworządności. Debata stała się platformą do otwartej wymiany poglądów, poszukiwania rozwiązań oraz inspiracji.

Wybór miejsca na tegoroczny Areopag nie był przypadkowy. Odbył się on w przepięknych wnętrzach Teatru Polskiego w Szczecinie, na niedawno oddanej Scenie Szekspirowskiej. To wydarzenie miało za zadanie połączyć solidność naukowej debaty z łatwością przyswajania treści i atrakcyjnością formy – co, bez wątpienia, udało się osiągnąć dzięki magicznej atmosferze tego miejsca. Dominujący czerwony kolor wnętrza nie tylko wzmacniał emocje związane z dyskusją, ale także podkreślał jej znaczenie, tworząc niezapomnianą scenerię dla tego intelektualnego święta.

Wszak kolor czerwony oddaje emocje toczącego się w przestrzeni publicznej dyskursu polityczno-prawnego, a Szekspir uchodzi za twórcę jednego z bardziej egzystencjalnych pytań – to be or not to be? – that is the question. To swoiste „być czy nie być” definiuje nie tylko moment dziejowy, w którym znajduje się Polska, ale także uzasadnia rozstrzygnięcie tytułowej, fundamentalnej kwestii niczym w starożytności – na Areopagu. – powiedziała dr hab. Ewelina Cała-Wacinkiewicz, prof. US, Dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego, współprowadząca Areopag. 

Atrakcyjna oprawa wizualna wydarzenia była tylko preludium, do jego najistotniejszego elementu – głębokiej dyskusji merytorycznej z udziałem zaproszonych ekspertów – Areopagitów. Wybitni eksperci prawa i nauk społecznych, o niekwestionowanej pozycji w świecie nauki, spotkali się w Szczecinie, by podzielić się swoimi przemyśleniami na temat przyszłości demokratycznego państwa prawnego.

W tej oryginalnej formule debaty, biorą udział niekwestionowane autorytety ze świata nauki. Areopagici swą wiedzą i doświadczeniem dają gwarancję rzetelności dyskusji i płynących z niej wniosków. – powiedział red. Radomir Wit, dziennikarz radiowy i telewizyjny, współprowadzący Areopag. 

W roli Areopagitów wystąpili: prof. Ewa Łętowska, prof. Włodzimierz Wróbel, prof. Andrzej Rychard i prof. Krystian Markiewicz. Prowadzenie debaty przypadło w udziale prof. Ewelinie Cała-Wacinkiewicz, Dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego oraz redaktorowi Radomirowi Witowi. Teatr wypełnił się po brzegi widownią reprezentującą różne środowiska, w tym przedstawicielami sądownictwa szczecińskiego, korporacji prawniczych, administracji samorządowej oraz akademickiej społeczności Szczecina. Do grona słuchaczy dołączyli nie tylko prawnicy, ale i studenci oraz licealiści. W Areopagu można było wziąć udział również zdalnie, za pośrednictwem transmisji przygotowanej przez Uniwizję – telewizję Uniwersytetu Szczecińskiego.

Zestawienie tak różnorodnych Areopagitów i moderatorów pozwoliło na wielowymiarową analizę wiodącego tematu, oferując perspektywy zarówno prawne, jak i socjologiczne. Tandem prowadzących zapewnił głębokie zanurzenie się w tematyce z punktu widzenia naukowego oraz dziennikarskiego.

Temat debaty jest niebywale istotny nie tylko z punktu widzenia naukowego, ale okazał się również niezwykle aktualny. Przyszłości demokratycznego państwa prawnego nabrała współcześnie wyjątkowej aktualności i znaczenia, stanowiąc kluczowe zagadnienie nie tylko dla Polski, ale i dla zjednoczonej Europy oraz globalnego porządku, opartego na wspólnych wartościach. W kontekście obserwowanych przemian politycznych, dyskusja ta zyskała na wadze, tym bardziej podkreślając przez to swoje fundamentalne znaczenie.

Areopag rozpoczął się od pytania, które zostało zadane każdemu z Areopagitów – jaka jest przyszłość demokratycznego państwa? Pytanie, chociaż na pozór może zdawać się trywialne, pozwoliło wyznaczyć perspektywę na dalszą dyskusję.

Moim zdaniem odpowiedź jest bardzo prosta. Po 8 latach rządów PiS, państwo prawa ma wyłącznie przyszłość, bo nie bardzo możemy mówić o jego przeszłości. […] Państwo prawa nie jest tylko jakimś mgławicowym celem, jest ogromnym zobowiązaniem. Swój pogląd o przyszłości państwa praw opieram na wynikach wyborów 15 października, gdzie obecnie rządzący zaciągnęli ogromne zobowiązanie wobec całego społeczeństwa, że przywrócą państwa prawa. Oni w imię tego te wybory wygrali i w imię tego do tych wyborów szli. – powiedział prof. dr hab. Andrzej 
Rychard, Areopagita.

Odpowiedzi w tej części dyskusji napawały ostrożnym optymizmem, że przed państwem prawnym jest jeszcze przyszłość. Następnie polemika dotyczyła aktualnej sytuacji związanej z państwem prawnym i jego funkcjonowaniem w Polsce. W trakcie rozmów poruszano kwestie dotyczące konkretnych kwestii prawnych, takich jak funkcjonowanie »
» Trybunału Konstytucyjnego, nowych izb Sądu Najwyższego czy problem tzw. neo-sędziów. Uczestnicy jednomyślnie wyrażali zaniepokojenie dotychczasowym stanem funkcjonowania państwa oraz instrumentalizacją organów konstytucyjnych do realizacji celów politycznych. Areopagici dostrzegli również problem występowania w państwie dualizmu prawnego, mamy rzeczywisty system prawny i coś co go udaje, że również nim jest, ale nim nie jest. 

Ja kiedyś wypowiadając się na ten temat użyłam takiej metafory: mamy miskę czekoladek, na każdej z nich mamy napis „czekolada”, ale niektóre z nich są z czekolady belgijskiej, a inne z bloku czekoladopodobnego. No i teraz jest pytanie, co trzeba zrobić, żeby z tej misy oddzielić czekoladki belgijskie od wyrobów czekoladopodobnych? A co, jeżeli ten co będzie wybierał lubi akurat blok czekoladopodobny? I to jest właśnie dla mnie problem. – powiedziała prof. dr hab. Ewa Łętowska. 

Jednym z głównych wątków dyskusji była rola społeczeństwa obywatelskiego w ochronie i promowaniu demokratycznego państwa prawnego. Podkreślano, iż aktywne uczestnictwo obywateli i ich zaangażowanie społeczne są kluczowe dla zachowania dynamiki procesów demokratycznych. Uczestnicy debaty podkreślili w tym aspekcie, jak ważna jest rola edukacji prawniczej i społecznej w zakresie zrozumienia i obrony praworządności. Zwrócili uwagę na to, że niezwykle istotne jest to, aby obywatele rozumieli swoje prawa i mechanizmy prawne, oraz to, jak środowisko prawnicze i media mogą pomóc w tej edukacji. Postawili również akcent na rolę, jaką środowisko prawnicze i media mogą odegrać w edukowaniu społeczeństwa. Eksperci byli zgodni, że edukacja już od najmłodszych lat powinna kłaść większy nacisk na rozwijanie świadomości prawnej i obywatelskiej. Wskazano na to, że dobrze poinformowani obywatele są fundamentem sprawnie funkcjonującego społeczeństwa demokratycznego i skutecznej kontroli władzy. Szczególnie podkreślono potrzebę dostępu do rzetelnych mediów, które nie tylko informują, ale także edukują, unikając dezinformacji. Zwrócili również uwagę na grzech zaniechania, który w tej materii ciąży również na prawnikach, w tym sędziach. 

Problem polega na tym, że tak nieszczęsna Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, która nie funkcjonuje od wczoraj, tylko funkcjonuje od dobrych kilku lat. A więc nie sąd, nadano jej prawo, do tego, żeby decydować o sprawach wyborczych, ale także o sprawach mediów czy statusie sędziów itd. Izba Dyscyplinarna to jest przy tym mały pikuś, proszę Państwa, jakie kompetencje ma Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. My na dobrą sprawę przez długie lata milczeliśmy na temat tej Izby, nagle nastąpiła pobudka, bo jest dwóch panów i teraz wszyscy dyskutują, co ta Izba powiedziała. Szkoda, że nie wcześniej, ale to pokazuje jeden problem, że nie da się udawać, że nie ma jakiegoś problemu. Że jak zasłonimy oczy, to problem zniknie. – dr hab. Krystian Markiewicz, prof. UŚ, Areopagita. 

Podczas debaty poruszono również kwestię wpływu prawników i ekspertów na proces legislacyjny oraz sposoby, jakie mogą wspierać społeczeństwo w zrozumieniu zawiłości systemu prawnego.
Areopagici debatowali o tempie wprowadzania zmian prodemokratycznych po ostatnich wyborach parlamentarnych, uwzględniając możliwości legislacyjne i potencjalne weta ze strony Prezydenta RP. W tej dyskusji zderzyły się dwie konkurencyjne koncepcje: pierwsza opowiadająca się za szybkimi i kompleksowymi reformami legislacyjnymi, druga zaś za stopniowym wdrażaniem zmian. Wszyscy uczestnicy zgodzili się jednak, że niezbędne jest przygotowanie odpowiednich projektów ustaw, które przywrócą porządek prawny, nawet jeśli ich natychmiastowe procedowanie i przyjęcie nie są możliwe. Areopagici podkreślili konieczność znalezienia równowagi między szybkością a skutecznością procedur prawnych i sądowych, a także na potrzebę większej jasności prawa i przewidywalności w prawie. Wskazywali oni również na negatywny wpływ tych zjawisk na międzynarodowy wizerunek polskiego sądownictwa.

W tym step by step niech każdy robi swoje. To nie jest tak, że profesorowie akademiccy są powołani do nazywania rzeczy po imieniu. To nie jest tak, że jakieś, daj Boże, funkcjonujące bardzo wysokie instytucje prawnicze są powołane do nazywania rzeczy po imieniu. Do tego są wezwani asystencji prowadzący ćwiczenia na uniwersytetach. Do tego jesteście wezwani Państwo, jeżeli wykonujecie jakikolwiek zawód prawniczy, radcy prawnego czy adwokata. To jest to, o czym mówił Pan Profesor Rychard, to jest ten punk ciężkości. Jeżeli wszyscy zaczniemy nazywać rzeczy po imieniu, to ten świat fikcji będzie zanikał, będzie usychał. – powiedział prof. dr hab. Włodzimierz Wróbel, Areopagita. 

Następnie, dyskusja skoncentrowała się na analizie procedury wyboru sędziów, którą Areopagici uznali za obciążoną znaczącymi niedostatkami w przejrzystości i obiektywności. Podniesiono kwestię sytuacji, w których nominacje sędziowskie zdają się być motywowane interesami politycznymi, co niweczy niezawisłość sędziowską oraz podważa integralność całego systemu sądowego.

Państwo prawa musi mieć instrumenty również ochronne, bo inaczej też staje się tylko atrapą państwa prawnego, to nie jest tylko idea, to jest także mechanizm, który potrafi zabezpieczyć obywateli przed czymś co jest niebezpieczne. Trzeba wykorzystywać ten mechanizm. – prof. dr hab. Włodzimierz Wróbel, Areopagita.

Areopag stanowił dogłębną analizę wyzwań stojących przed polskim sądownictwem, a jej wnioski wskazały na pilną potrzebę reform i działań naprawczych dla ochrony sprawiedliwości, niezależności sądownictwa i praworządności. Uczestnicy wyrazili przekonanie, że mimo licznych wyzwań, przyszłość demokratycznego państwa prawnego jest możliwa do zbudowania poprzez wspólne działanie. Podkreślono, że demokracja i państwo prawne wymagają ciągłego zaangażowania, dialogu i gotowości do obrony fundamentalnych wartości.

Po drodze wydarzyło się jednak trochę rzeczy, o których Państwo wspominali. Może warto to poukładać, to znaczy mieliśmy chociażby orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, mieliśmy uchwałę połączonych izb Sądu Najwyższego. Wydarzyło się po drodze kilka rzeczy, które jasno wskazywały na to, ja to uproszczę trochę, że jest pewien grzech pierworodny. KRS wybierana w sposób inny, wybierana przez polityków, nie gwarantująca niezależności systemu od polityków. Ta z kolejne KRS wybierająca składy kolejnych izb Sądu Najwyższego. To wszystko w oparciu o bardzo konkretne orzeczenia TSUE. Nie jest tak, że jesteśmy w jakimś momencie, gdzie nie wiadomo co się dzieje, bo jednak wyroki zapadły. Zapadły konkretne rozstrzygnięcia, które po prostu domagają się też realizacji. – red. Radomir Wit, współprowadzący Areopag.

Istotnym elementem wydarzenia była dyskusja z pytaniami od publiczności, w której udział wzięli przedstawiciele różnorodnych środowisk – od akademików, przez sędziów, po uczniów szkół średnich. Uczestnicy poruszyli problem zbyt skomplikowanego języka prawniczego, który dla wielu obywateli pozostaje niezrozumiały. Dyskutowano również o aktualnej sytuacji politycznej, podkreślając potrzebę szybkich i zdecydowanych działań. Eksperci zaznaczyli, że społeczeństwo nie powinno być dzielone na sektory demokratyczne i niedemokratyczne, a reintegracji tych ostatnich z demokratycznymi wartościami jest konieczna. Pojawiły się także pytania o narzędzia dostępne prawnikom do przeciwdziałania tendencjom antydemokratycznym. 

To wyjątkowe wydarzenie zasłużyło na równie niezwykłe zakończenie. Kulminacyjnym momentem był krótki recital artystyczny Julii Bury. Artystka wykonała trzy utwory – „Kocham wolność”, „Nie pytaj o Polskę” oraz „Arahję” – które swoim przesłaniem doskonale komponowały się z tematyką spotkania, tworząc inspirujące echo dyskusji o wolności, demokracji i praworządności. Areopag był nie tylko chwilą refleksji, ale także dowodem na to, że Szczecin na jeden dzień zamienił się w prawniczą stolicę Polski. Wydarzenie to podniosło poziom debaty publicznej, stając się symbolem dążenia do głębszego zrozumienia wartości demokratycznych i praworządności. Udowodniło, że dialog o praworządności może być prowadzony w sposób angażujący i przyciągający uwagę nie tylko prawników.

Należy podkreślić, że sukces tego wydarzenia był możliwy dzięki wsparciu naszych partnerów oraz patronów honorowych i medialnych, którym pragniemy wyrazić naszą głęboką wdzięczność. Patronami Honorowymi Areopagu byli: Marszałek Województwa Zachodniopomorskiego Pan Olgierd Geblewicz oraz Prezydent Miasta Szczecina Pan Piotr Krzystek. Serdeczne podziękowania za wsparcie składamy partnerom wydarzenia: Pomorzu Zachodniemu, Uniwersytetowi Szczecińskiemu, Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Szczecinie, Okręgowej Radzie Adwokackiej w Szczecinie, Izbie Komornicza w Szczecinie, Kancelarii Komornika Sądowego Marcina Borka, firmie Pallada Ubezpieczenia, Stowarzyszeniu Amicus Facultatis Iuris Stetinensis, a także Uniwizji – telewizji Uniwersytetu Szczecińskiego. Za promowanie naszego wydarzenia dziękujemy patronom medialnymi, którymi byli: Radio TOK FM; dziennik Rzeczpospolita, portal In Szczecin oraz magazyn szczecińskich środowisk prawniczych In Gremio.

Przy okazji Areopagu miało miejsce w Szczecinie nagranie wydania specjalnego, programu publicystycznego TVN24, którego gospodarzem jest red. Radomir Wit, pt. Kampania #BezKitu, w którym udział wzięli studenci Uniwersytetu Szczecińskiego. Rozmawiali oni z ekspertami – prof. Hanną Suchocką i prof. Włodzimierzem Wróblem. Tematyka programu również skupiała się na praworządności. Emisja programu miała miejsce na antenie TVN24 w piątek 26 stycznia 2024 r. 

Nad koncepcją wydarzenia, przygotowaniem i jego realizacją pracował zespół pod kierunkiem dr hab. Eweliny Cały-Wacinkiewicz, prof. US, w składzie: mgr Jakub Baranowski, mgr Patryk Kupis i mgr Paweł Nowotko. 

Organizatorzy już teraz zapowiadają kolejną edycję Areopagu, która odbędzie się w styczniu 2025 roku. Bieżące informacje i relacje z wydarzenia można śledzić na stronach mediów społecznościowych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego.