W dniu 12 grudnia 2019 r. w Instytucie Nauk Prawnych Uniwersytetu Szczecińskiego odbyła się Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Samobójstwo w prawie polskim i naukach pokrewnych”. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Zachodniopomorski Oddział Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego oraz Koło Naukowe Teoretyków Suicydologii działające przy Katedrze Prawa Karnego ówczesnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego. Patronat nad Konferencją objęli czasopismo In Gremio oraz portal Ars Lege.
Warto na wstępie podkreślić potrzebę dyskursu o dobrowolnej śmierci i niezwykle doniosły charakter tej problematyki. Według danych statystycznych Komendy Głównej Policji w Polsce w ciągu ostatnich kilku lat z powodu samobójstwa zmarło więcej osób, niż z powodu wypadków drogowych. Te informacje utwierdzają w przekonaniu, że samobójstwo jest jednym z najpoważniejszych problemów społecznych.
Po rozpoczęciu Konferencji nadszedł czas na Wykład Otwierający, a głos zabrał dr hab. prof. US Marek Andrzejewski, specjalista z zakresu prawa rodzinnego, który w swoim znakomitym wystąpieniu podkreślił, jak ważnym i trudnym tematem jest samobójstwo, podkreślając przy tym, że aby rozmawiać o problematyce samobójstw należy wykazać się odwagą, gdyż dotyka to najbardziej intymnych sfer ludzkiego życia.
Pierwszy referat „Próby samobójcze wśród ofiar przestępstw. Studium przypadków” dotyczył pomocy (pojmowanej jako praca terapeutyczna) udzielanej osobom, które w związku z wiktymizacją przejawiają myśli samobójcze lub podejmowały próby samobójcze. Wygłosili go mgr Ewa Peno wraz z drem Michałem Peno. Próbę odpowiedzenia na pytanie „Czy cierpienie związane z nieuleczalną chorobą daje prawo do medycznie wspomaganego samobójstwa?” podjęła w swoim wystąpieniu dr Bogna Wach. O tym, jak na przestrzeni lat w polskim prawie karnym postrzegane było samobójstwo, a także, jak w nauce prawa karnego interpretowany jest art. 151 Kodeksu karnego, powiedziała pani Sandra Topka w referacie „Samobójstwo w polskim prawie karnym – odpowiedzialność karna za namowę i pomoc do samobójstwa na podstawie art. 151 Kodeksu karnego”. Następnie mogliśmy wysłuchać dwóch wystąpień związanych z problematyką samobójstwa w prawie kanonicznym. Porównania ochrony dóbr prawnych człowieka w systemach świeckiego prawa polskiego i prawa kanonicznego dokonali mgr Michał Grudecki oraz pan Mateusz Sajkowski w referacie „Węzłowe zagadnienia prób samobójczych w polskim prawie karnym i prawie kanonicznym”. Natomiast mgr Paweł Kaźmierski w referacie „Prawo do pochówku i pogrzebu samobójców w prawie kanonicznym i prawie polskim” przedstawił ewolucję przepisów prawa pogrzebowego, która dokonała się – w odniesieniu do samobójców – w Polsce w minionym stuleciu. Ostatni referat, jakiego mogliśmy wysłuchać podczas pierwszego panelu, to „Samobójstwa w jednostkach penitencjarnych – przyczyny, uwarunkowania i skala zjawiska”. W swoim wystąpieniu mgr Agnieszka Romanowska przedstawiła dane statystyczne Komendy Głównej Policji, a także wykazała przyczyny oraz uwarunkowania aktów samobójczych wśród więźniów. Po tym wystąpieniu nastał czas na niezwykle emocjonującą dyskusję związaną przede wszystkim z problematyką przedmiotu ochrony przepisu art. 151 Kodeksu karnego. Padło pytanie, czy ustawodawca rzeczywiście dąży do ochrony ludzkiego życia. Pojawiło się na ten temat wiele odmiennych stanowisk, natomiast zgoda zapadła co do tego, że życie ludzkie niekoniecznie jest tutaj przedmiotem ochrony. Dyskutanci doszli do wniosku, że w przypadku norm wysłowionych w tym przepisie prawnym zamysłem ustawodawcy była ochrona autonomii woli samobójcy.
Podczas drugiego panelu moderowanego przez dr Bognę Wach mogliśmy wysłuchać wystąpień związanych zarówno z prawnokarną problematyką samobójstwa, jak i kryminalistyczną stroną tego zjawiska. O tym, jak nowe technologie wpływają na wzrost liczby samobójstw, a także jak wygląda prewencja samobójstw w Internecie w referacie „Cybersuicydologia – nowe technologie a samobójstwo” powiedział pan Daniel Zero. Czy istnieje w prawie „Nakaz/zakaz ratowania samobójcy w przypadku sprzeciwiania się przezeń udzieleniu mu pomocy” mogliśmy dowiedzieć się z referatu mgr Moniki Niedźwieckiej. Podczas kolejnego wystąpienia pt. „Wolicjonalny aspekt samobójstwa a namowa i pomoc do samobójstwa”, które przygotowała Martyna Sowa poruszone zostały kwestie kryminalizacji namowy i pomocy w samobójstwie w odniesieniu do woli popełniającego samobójstwo. Następnie próbę odpowiedzenia na pytanie, czy w polskim prawie karnym istnieje obowiązek zaniechania działań samobójczych oraz próbę wyznaczenia granicy prawa człowieka – w tym przypadku niedoszłego samobójcy – do samostanowienia, w referacie „Czy samobójca popełnia czyn zabroniony?” podjęła pani Karolina Piech. O tym, czy pojęcia „namowy” i „udzielenia pomocy” w samobójstwie można utożsamiać z pojęciami użytymi przez ustawodawcę w art. 18 par. 2 i 3 Kodeksu karnego w referacie „Problematyka namowy i udzielenia pomocy do samobójstwa w ujęciu art. 18 par. 2 i 3 kk (podżegania i pomocnictwa)” powiedział Jakub Mróz. Ostatnim wystąpieniem, jakiego mogliśmy wysłuchać podczas drugiego panelu, był referat pt. „Targnięcie się na własne życie jako konsekwencja znęcania się w orzecznictwie Sądu Najwyższego” autorstwa pani Aleksandry Śmigiery. Autorka podjęła próbę odpowiedzenia na pytanie, czy sprawca ma obowiązek przewidywać, że jego ofiarą jest osoba, która godzi się na własną śmierć przez samobójstwo. Kolejna dyskusja rozpoczęła się od omówienia problematyki związku art. 151 Kodeksu karnego z podżeganiem i pomocnictwem. Pod dyskusję poddano też kwestię zamiaru ewentualnego w przypadku namowy do samobójstwa. Dyskutanci opowiedzieli się przeciwko możliwości namowy do samobójstwa w zamiarze ewentualnym. Z tej kwestii uczestnicy Konferencji przeszli na grunt cyberprzestępczości i problematyki miejsca popełnienia typu czynu zabronionego w cyberprzestrzeni.
Nadszedł czas na trzeci panel, którego moderatorem był dr Michał Peno. Podczas pierwszego wystąpienia pt. „Relacja sprawca – ofiara w genezie samobójstwa poagresyjnego” pan Damian Drabik dokonał analizy przypadku samobójstwa poagresyjnego, w której zawarte zostały wszystkie cechy i elementy najczęściej współwystępujące w tym zjawisku, a które odnoszą się do złożonej problematyki, jaką jest relacja sprawca–ofiara. Pani Blanka Nowak-Zając w referacie „Zjawisko samobójstwa wśród osadzonych w zakładach karnych” zobrazowała skalę omawianego przez siebie problemu oraz na jakim miejscu wśród innych państw europejskich plasuje się pod tym względem Polska, a także jakiej odpowiedzialności karnej oraz dyscyplinarnej odpowiada służba więzienna. Kolejny referat „Czy patriarchat może wpływać na liczbę samobójstw wśród mężczyzn” został wygłoszony przez panią Agatę Jankowską. Autorka wykazała związek pomiędzy społecznym porządkiem utrzymującym dominację mężczyzn nad kobietami a tendencjami suicydalnymi mężczyzn. Następnie mgr Dominika Skoczylas w referacie „Cyberprzestrzeń samobójców” wskazała, jak cyberprzestrzeń może kształtować postawy aktywizujące i propagujące zachowania mające na celu promowanie samobójstwa w określonych grupach docelowych i jakie działania podejmuje administracja publiczna w celu ochrony życia. Ostatnim referatem był „Problem samobójstw wśród osób w podeszłym wieku” wygłoszony przez panią Alicję Ziemlińską, podczas którego autorka przedstawiła etiologię zjawiska samobójstwa wśród osób starszych, metody wykrywania u nich depresji, a także wskazała na konieczność dalszej pracy nad metodami diagnostycznymi.
Czwarty, ostatni już panel moderowały Martyna Sowa i Paulina Waszkiewicz. Mogliśmy tu usłyszeć referat pt. „O (nie)karaniu samobójstwa – rozważania natury aksjologicznej” autorstwa pana Oskara Kubackiego. Wystąpienie to miało na celu próbę udzielenia odpowiedzi na pytania, czy w Polsce zjawisko samobójstwa jest karane oraz czy powinno być penalizowane. Autor postulował, by na zjawisko samobójstwa patrzeć przez pryzmat ludzkiego nieszczęścia, a nie sankcji karnych. Następnie pan Mateusz Szklarz zwrócił uwagę na to, że ze względu na wieloaspektowość zachowań suicydalnych powstaje szereg przeszkód w stworzeniu mechanizmów i działań mających na celu zażegnanie zjawisk autodestrukcyjnych. Ostatni referat pt. „Live ze skutkiem śmiertelnym czyli kilka uwag o samobójstwie online” wygłosiła pani Paulina Waszkiewicz. Autorka przeanalizowała pod kątem prawnym zarówno sprawy osób, które zdecydowały się odebrać sobie życie, jak i osób będących po drugiej stronie ekranu.
Konferencja „Samobójstwo w prawie polskim i naukach pokrewnych” stanowiła przestrzeń do dyskursu naukowców z całej Polski reprezentujących zarówno różne ośrodki akademickie, jak i różne dyscypliny naukowe. Choć wydawać się może, że problematyka samobójstwa jest w nauce notorycznie dyskutowana i temat ten został już wyczerpany, to jesteśmy przekonani, że zorganizowanie takiej właśnie Konferencji było potrzebne. Mamy nadzieję, że zapoczątkuje ona cykl wydarzeń naukowych poświęconych temu niezwykle ważnemu i trudnemu tematowi. Jako Zachodniopomorski Oddział Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego podejmiemy wszelkie starania, aby problematyka samobójstwa w prawie (i nie tylko w prawie) była jeszcze bardziej dyskutowana i to z odpowiednim przygotowaniem metodologicznym.
