Znaczny deficyt miejsc postojowych, potrzeby organizacji ruchu, dążenie do zwiększenia rotacji parkujących pojazdów samochodowych, konieczność zapewnienia realizacji lokalnej polityki transportowej, w tym preferowanie komunikacji zbiorowej… To kilka z postulatów, jakimi kierują się samorządy lokalne przy wprowadzaniu stref płatnego parkowania.
Obecnie w coraz to większej ilości miast za postój samochodu na ulicach centrum miast zapłacimy i to nie mało… Czy jednak wprowadzanie stref płatnego parkowania jest konieczne? Co więcej, czy w związku z poborem opłaty parkingowej pojawiają się jakieś wątpliwości natury prawnej? Aby odpowiedzieć na powyższe pytania, należy na samym początku spojrzeć, jak problematykę opłaty za parkowanie na drodze publicznej normują przepisy prawa.
Historyczny rys opłaty za parkowanie na drogach publicznych
Pierwszy na świecie parkometr, znany jako Park-O-Meter No. 1, został zainstalowany
w Oklahomie 16 lipca 1935 roku. Parkometr był pomysłem niejakiego Carla C. Magee, który po przybyciu do Oklahoma City, zauważył w mieście problem wspólny dla wielu amerykańskich aglomeracji – brak wystarczającej ilości miejsc parkingowych dla szybko rosnącej liczby samochodów, które każdego dnia tłoczyły się w śródmiejskiej dzielnicy biznesowej. Poproszony o znalezienie rozwiązania tego problemu, Magee wymyślił Park-o-Meter. W ten oto sposób, pomimo sprzeciwu opinii publicznej, pierwsze parkometry zostały zainstalowane na ulicach miasta, wymuszając tym samym na kierowcach uiszczanie opłaty w wysokości 5 centów za godzinę.
Z biegiem lat również w Polsce dostrzeżono konieczność zainstalowania na ulicach miast parkomatów, a co za tym idzie – wprowadzenia opłaty za parkowanie na drodze publicznej. Jednak zanim przepisy regulujące tę instytucję przybrały ostateczną postać, miały one nieco burzliwą historię.
Pierwotny tekst ustawy, która weszła w życie w 1985 r., zakładał możliwość określenia
w drodze rozporządzenia przez Radę Ministrów wysokości, trybu i organów właściwych do wymiaru i poboru opłat za parkowanie pojazdów samochodowych. Na gruncie tego ustawowego upoważnienia Rada Ministrów wydała Rozporządzenie z dnia 27 czerwca 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad wprowadzania opłat za parkowanie pojazdów samochodowych na drogach publicznych, w którym rady miasta (gminy) na wniosek zarządu miasta (gminy) zostały upoważnione do wyprowadzenia i ustalenia sposobu pobierania oraz wysokości przedmiotowych opłat.
Uregulowania zawarte w ustawie o ruchu drogowym, jak i wydane na jej podstawie Rozporządzenie stało się przedmiotem badań Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku
z dnia 10 grudnia 2002 r. o sygn. P 6/02, orzekł o ich niezgodności z Konstytucją. W uzasadnieniu wskazano bowiem, że uchwała rady gminy wprowadzająca opłaty za parkowanie pojazdów samochodowych na drogach publicznych oraz ustalająca stawki tych opłat ma charakter przepisów prawa miejscowego, które mogą być stanowione wyłącznie na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie – a więc nie na mocy rozporządzenia.
W związku z powyższym, budzące wątpliwość przepisy utraciły moc z dniem 30 listopada 2003 r., co doprowadziło do wstrzymania poboru opłat. Dopiero po nowelizacji ustawy o drogach publicznych, której tekst jednolity został opublikowany 17 września 2004 r., opłata mogła być pobierana ponownie.
Obecne regulacje i ich istota
Obecnie opłata za parkowanie na drogach publicznych została uregulowana w art. 13 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (dalej: „u.r.d.”), zgodnie z którym korzystający z dróg publicznych są obowiązani do ponoszenia opłat za postój pojazdów samochodowych na drogach publicznych w strefie płatnego parkowania, a od 5 września 2019 r. także w śródmiejskiej strefie płatnego parkowania.
Przez „strefę płatnego parkowania” (SPP) należy rozumieć miejsce parkowania na obszarach charakteryzujących się znacznym deficytem miejsc postojowych, jeżeli uzasadniają to potrzeby organizacji ruchu, w celu zwiększenia rotacji parkujących pojazdów samochodowych lub realizacji lokalnej polityki transportowej, w szczególności w celu ograniczenia dostępności tego obszaru dla pojazdów samochodowych lub wprowadzenia preferencji dla komunikacji zbiorowej. Od 5 września 2019 r. zostały natomiast wprowadzone także „śródmiejskie strefy płatnego parkowania” (ŚSPP), które ustala się, zgodnie z art. 13b ust. 2a u.d.p. „na obszarach zgrupowania intensywnej zabudowy funkcjonalnego śródmieścia, które stanowi faktyczne centrum miasta lub dzielnicy w mieście o liczbie ludności powyżej 100 tys. mieszkańców”. Wyróżnienie obu tych stref jest związane z wprowadzeniem mniej lub bardziej dotkliwych dla kierujących pojazdami uregulowań. W śródmiejskiej strefie płatnego parkowania opłaty za parkowanie można pobierać nie tylko w dni robocze, od poniedziałku do piątku – jak w SPP, ale także w soboty i niedziele, i to na dodatek całodobowo.
Wątpliwości związane z funkcjonowaniem stref płatnego parkowania na przykładzie orzecznictwa
Od lat strefy płatnego parkowania ustalane są na ulicach wielu polskich miast, a związane
z nimi opłaty za parkowanie na drodze publicznej stanowią stałe dochody gmin i miast. Na przestrzeni tego okresu kwestie związane z poborem przedmiotowej opłaty, wielokrotnie były podawane w wątpliwość oraz rozstrzygane przez sądy.
a. Czy istnieje obowiązek zapłaty za korzystanie z zaśnieżonych miejsc parkingowych?
Zgodnie z orzecznictwem „w strefie płatnego parkowania oznaczonej znakiem D-44 miejsca postoju pojazdu samochodowego wyznacza się znakami pionowymi oraz znakami poziomymi”. Wynika z tego, że miejsca postoju oznakowane w strefie płatnego parkowania wyłącznie znakiem pionowym (lub wyłącznie poziomym) nie spełniają wymagania miejsca wyznaczonego. Ponadto oznakowanie poziome powinno charakteryzować się dobrą widocznością w ciągu całej doby, wysokim współczynnikiem odblaskowości, również w warunkach dużej wilgotności, zachowaniem minimalnych parametrów odblaskowości
w całym okresie użytkowania. Zatem uznać należy, że nieodśnieżone miejsca parkingowe nie spełniają wymaganego przez orzecznictwo oznaczenia poziomego. Tym samym nie spełniają przesłanek „wyznaczonego miejsca”, o którym mowa w art. 13b ust. 1 u.d.p., a za ich używanie nie powinna być pobierana opłata. Zatem jeżeli kierujący pojazdem uzna w takim przypadku, że opłata jest niezasadna i jej nie uiści, a zostanie wezwany do zapłaty opłaty dodatkowej, to może on podnieść zarzut nieistnienia obowiązku z art. 33 par. 2 pkt 1 Ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
b. Czy numer rejestracyjny to dane osobowe?
W niektórych miastach, aby wykupić bilet w parkomacie, należy podać numer rejestracyjny samochodu, za którego postój się płaci. Wprowadzona regulacja ma ukrócić poczynania kierowców, którzy nie uiszczają opłaty parkingowej, a w przypadku otrzymania wezwania do zapłaty opłaty dodatkowej – zdobywają bilet opłacony przez kogoś innego.
Obowiązek wpisywania numerów rejestracyjnych pojazdów do parkomatu został jednak podany w wątpliwość i stał się przedmiotem rozważań sądów administracyjnych. Podnoszono bowiem, że takowy zapis w uchwale rady miasta jest wyrazem inwigilacji i wymusza on ujawnienie danych osobowych na podstawie aktu prawa miejscowego, co jest niezgodne z art. 51 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Mimo sporu z doktrynie, z najnowszego orzecznictwa wynika, że gmina ma prawo żądać podawania numeru rejestracyjnego pojazdu na biletach opłaty parkingowej w strefie płatnego parkowania. W uzasadnieniu wyroku NSA z dnia 28 czerwca 2018 r. o sygn. I OSK 2063/17 wskazano bowiem, że „numer rejestracyjny pojazdu identyfikuje pojazd, a nie osobę, dlatego nie może być uznany za dane osobowe”. Wskazano ponadto, że jako dane osobowe nie można zakwalifikować informacji, których nie da się powiązać z określoną osobą w sposób łatwy i niewymagający nadzwyczajnych nakładów. Nie może bowiem ujść uwadze, że numer rejestracyjny pojazdu służy przede wszystkim identyfikacji pojazdu i do niego jest przypisany, nie jest natomiast możliwe, w sposób prosty
i łatwy, powiązanie numeru rejestracyjnego pojazdu z konkretną osobą – właścicielem (lub posiadaczem) pojazdu.
Konieczność czy smutny obowiązek?
Niewątpliwie możliwość poboru opłaty za parkowanie na drogach publicznych wspiera nie tylko budżet gminy (miasta), ale także pozwala na właściwe kształtowanie bezpieczeństwa i porządku publicznego w centrach miast. Zrezygnowanie ze stref płatnego parkowania wiązałoby się ze zwiększeniem deficytu miejsc postojowych i zmniejszeniem rotacji parkujących pojazdów. To z kolei nie tylko utrudniłoby poruszanie się po mieście, ale także zmniejszyłoby dochody wielu przedsiębiorstw zlokalizowanych w centrum miast. Ponadto stosunkowo wysokie opłaty mobilizują sporą część społeczeństwa do wyboru komunikacji zbiorowej, co przyczynia się do zmniejszania emisji szkodliwych substancji do powietrza.
Ponadto ustawodawca, wprowadzając w ustawie o drogach publicznych możliwość tworzenia stref płatnego parkowania, kierował się również koniecznością zapewnienia ochrony wolności i praw innych osób. Towarzyszący rozwojowi aglomeracji miejskich wzrost liczby posiadanych przez obywateli aut sprawił, że w centrach miast zaczęło brakować przestrzeni do ich parkowania (zwykle w takich też miejscach powstają strefy płatnego parkowania). Centra miast, charakteryzujące się ścisłą zabudową, niejednokrotnie nie pozwalają na sytuowanie nowych obiektów budowlanych, takich jak parkingi miejskie, a istniejące miejsca parkingowe to najczęściej wydzielona w tym celu przestrzeń w pasie drogowym. Problem tworzenia stref płatnego parkowania w swej istocie dotyczy nie tylko potrzeby zaprowadzenia ładu przestrzennego, a więc bezpieczeństwa i porządku publicznego, ale wiąże się również
z koniecznością zapewnienia ochrony wolności i praw tych obywateli, których domy czy mieszkania znajdują się właśnie w centrach miast, gdzie dojazd bądź dojście do miejsca zamieszkania są utrudnione z uwagi na liczbę znajdujących się tam pojazdów. Tworzenie stref płatnego parkowania, na podstawie i w granicach upoważnienia zawartego w ustawy o drogach publicznych, jest zatem ograniczeniem podyktowanym ochroną konstytucyjnych wartości, pozostającym w zgodzie z zasadą proporcjonalności.
PODSTAWA PRAWNA:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.;
- Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym;
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad wprowadzania opłat za parkowanie pojazdów samochodowych na drogach publicznych.
