28 września 2019 r. w Warszawie, w gmachu Naczelnego Sądu Administracyjnego, odbyła się zorganizowana przez Fundację Court Watch Polska konferencja podsumowująca dziewiąty cykl Obywatelskiego Monitoringu Sądów pod hasłem „Jakich kompetencji potrzebują dziś sędziowie?”. Gościem specjalnym konferencji była amerykańska sędzia Angela McCormick-Bisig.
Tradycyjnie zaprezentowano najnowsze wyniki badań Fundacji. Omówiono obserwacje przeprowadzone przez wolontariuszy na rozprawach sądowych, jak również wyniki analizy konkursów na wolne stanowiska sędziowskie przeprowadzone w 2018 roku. Zakresem tematycznym konferencja objęła także kwestie związane z psychologicznymi aspektami procesów selekcyjnych, a w szczególności z procedurami, w których wyłaniani są sędziowie. Duża część dyskusji poświęcona była zagadnieniu możliwości stworzenia profili kompetencyjnych dla sędziów. Jednak najważniejszym punktem konferencji była prezentacja wyników raportu podsumowującego Obywatelski Monitoring Sądów, którego drukowany egzemplarz otrzymał każdy z blisko setki uczestników konferencji w NSA.
Po otwarciu konferencji i przywitaniu gości przez prezesa Fundacji Bartosza Pilitowskiego, głos zabrała Sędzia Angela McCormick-Bisig z Sądu Okręgowego w Louisville w stanie Kentucky. Pani sędzia mówiła o różnicach między polskim a amerykańskim systemem sądownictwa i wyboru sędziów (w większości stanów USA sędziowie stanowi wybierani są przez obywateli w wyborach powszechnych) oraz o najważniejszych cechach, które muszą charakteryzować każdą osobę, która chce sprawować wymiar sprawiedliwości. Wykład sędzi McCormick-Bisig spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem publiczności, co znalazło swój przejaw w szeregu pytań, które uczestnicy konferencji zadali amerykańskiej sędzi.
Następnie prezes Fundacji przedstawił zgromadzonym gościom raport zawierający wyniki badań, stworzony na podstawie zebranych obserwacji.
Po prezentacji raportu goście udali się na przerwę kawową, gdzie w kuluarach omawiali wyniki raportu. Po przerwie odbył się panel ekspercki, w którym zasiedli dr hab. Stanisław Burdziej – socjolog z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Paulina Karlińska – psycholog, ekspertka specjalizująca się w procesach selekcyjnych i rekrutacyjnych oraz sędzia Bartosz Łopalewski z Sądu Rejonowego w Nowym Sączu – zdobywca tytułu „Obywatelski Sędzia Roku 2017”. Eksperci odwołując się do wyników badań naukowych oraz swojego doświadczenia starali się uzupełnić profil kompetencyjny idealnego sędziego oraz debatowali nad zagadnieniem procesów selekcyjnych towarzyszących wyborowi sędziów. Tematyka obsadzania wolnych stanowisk sędziowskich jest, wobec niedawnych zmian w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa, wyjątkowo aktualna. Po debacie, którą moderował prezes Fundacji Bartosz Pilitowski, nastąpiła bardzo ożywiona dyskusja pomiędzy ekspertami a gośćmi konferencji. Głos zabrała m.in. Dyrektor Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury – SSN prof. Małgorzata Manowska, Prezes Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych – SSN dr hab. Joanna Lemańska, członkowie Krajowej Rady Sądownictwa, przedstawiciele Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Administracyjnych, sędziowie sądów powszechnych oraz organizacji społecznych. Najwięcej emocji i najżywszą dyskusję wzbudziła kwestia przydatności wiedzy psychologicznej zarówno przy procesach wyboru i awansowania sędziów, jak i do samego procesu sądzenia, na przykład przy przesłuchiwaniu świadków.
Głównymi celami konferencji było zwrócenie uwagi sędziów na kwestie, które wskazywali obserwatorzy rozpraw jako zaniedbania i zasygnalizowanie, co uznają za problemy polskiego wymiaru sprawiedliwości. Jako najważniejsze problemy wskazane zostały kwestie nagminnych opóźnień w rozpoczynaniu rozpraw, przebywania prokuratorów na salach sądowych przed i po rozpoczęciu się rozprawy oraz kwestia nieuprzejmego czy wręcz agresywnego zachowania się sędziów wobec stron procesu. Przykłady takiego zachowania zostały zaobserwowane jedynie w 3% spraw, jednak oznacza to, że nawet 100 tysięcy obywateli każdego roku może być świadkiem tego typu zachowań.
Wśród ponad stu obecnych gości z całej Polski znaleźli się między innymi prezesi i wiceprezesi sądów powszechnych, sędziowie administracyjnego pionu sądownictwa, członkowie Krajowej Rady Sądownictwa oraz sędziowie Sądu Najwyższego.
Po zakończeniu dyskusji przyszedł czas na przyznanie nagrody Obywatelskiego Sędziego Roku. Nagroda ta przyznawana jest co roku sędziemu, który w wyjątkowy sposób zasłużył się dla lokalnej społeczności, szczególnym działaniem przybliżył wymiar sprawiedliwości do obywatela lub zorganizował lub zaangażował się w społecznie istotne akcje. W skład kapituły konkursowej weszli laureaci poprzednich edycji: sędziowie Dorota Hildebrand-Mrowiec, Katarzyna Kościów-Kowalczyk, Arkadiusz Krupa, Jarosław Gwizdak, członkini Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego Katarzyna Sadło, adw. Maciej Janson, wicedziekan Izby Radców Prawnych w Toruniu Wojciech Gorczyca, Tomasz Pietryga z dziennika „Rzeczpospolita”, dr hab. Stanisław Burdziej z UMK oraz Bartosz Pilitowski. W tym roku, zanim została przyznana nagroda główna, po raz pierwszy w historii plebiscytu przyznane zostało specjalne wyróżnienie. Otrzymała je prezes Sądu Rejonowego w Raciborzu, sędzia Marzena Korzonek za zaangażowanie w organizację Międzynarodowego Dnia Świadomości o Autyzmie oraz zorganizowanie cyklu darmowych wykładów w miejskiej bibliotece pod tytułem „Mam prawo do…”. W ramach Dnia Świadomości o Autyzmie Sędzia Korzonek wzięła udział w charytatywnym koncercie oraz podświetliła gmach swojego sądu na niebiesko, który jest symbolem solidarności z osobami z autyzmem. W ten nietuzinkowy sposób sędzia Korzonek zwróciła uwagę na problem wykluczenia i niezrozumienia ludzi z autyzmem. Cała akcja została w Raciborzu odebrana jednoznacznie w bardzo pozytywny sposób.
Główną nagrodę i tytuł Obywatelskiego Sędziego Roku otrzymała sędzia Marta Kożuchowska-Warywoda z Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie. Sędzia Kożuchowska-Warywoda jest prezesem Fundacji Edukacji Prawnej „Iustitia”. Sędzia była inicjatorką i jedną z głównych organizatorek „Dni Edukacji Prawnej”. Zasięg podejmowanej od 3 lat inicjatywy obejmuje kilkadziesiąt sądów i setki zaangażowanych sędziów i pracowników sądów. Dzięki programowi z możliwości poznania sądów od środka korzystają co roku tysiące uczniów.
Program Obywatelskiego Monitoringu Sądów jest sztandarowym projektem Fundacji Court Watch i jej najważniejszym programem badawczym. Co roku setki wyszkolonych przez Fundację wolontariuszy obserwuje i ocenia sędziów w czasie rozpraw sądowych w całej Polsce. Projekt jest unikalny między innymi ze względu na ogrom danych analizowanych co roku. Jak napisali autorzy raportu „w tegorocznej edycji, 376 wolontariuszy zebrało blisko 4 000 obserwacji. Rzadko się zdarza, aby w badaniach społecznych dysponowano tak dużą liczbą danych – jest to największy tego typu program na świecie”.
Raport „Obywatelski Monitoring Sądów 2019” dostępny jest na stronie Fundacji Court Watch Polska pod adresem: courtwatch.pl/publikacje
