• Przejdź do głównej nawigacji
  • Przejdź do treści
  • Przejdź do głównego paska bocznego
  • 2022
    • In Gremio 157
    • In Gremio 158
    • In Gremio 159
    • In Gremio 160
    • In Gremio 161
    • Wydanie specjalne
    • In Gremio 162
  • 2021
    • In Gremio 149
    • In Gremio 150
    • In Gremio 151
    • In Gremio 152
    • In Gremio 153
    • In Gremio 154
    • In Gremio 155
    • In Gremio 156
  • 2020
    • In Gremio 138
    • In Gremio 139
    • In Gremio 140
    • In Gremio 141
    • In Gremio 142
    • In Gremio 143
    • In Gremio 144
    • In Gremio 145
    • In Gremio 146
    • In Gremio 147
    • In Gremio 148
  • 2019
    • In Gremio 127
    • In Gremio 128
    • In Gremio 129
    • In Gremio 130
    • In Gremio 131
    • In Gremio 132
    • In Gremio 133
    • In Gremio 134
    • In Gremio 135
    • In Gremio 136
    • In Gremio 137
  • 2018
    • In Gremio 116
    • In Gremio 117
    • In Gremio 118
    • In Gremio 119
    • In Gremio 120
    • In Gremio 121
    • In Gremio 122
    • In Gremio 123
    • In Gremio 124
    • In Gremio 125
    • In Gremio 126
  • 2017
    • In Gremio 105
    • In Gremio 106
    • In Gremio 107
    • In Gremio 108
    • In Gremio 109
    • In Gremio 110
    • In Gremio 111
    • In Gremio 112
    • In Gremio 113
    • In Gremio 114
    • In Gremio 115
  • 2016
    • In Gremio 98-99
    • In Gremio 100
    • In Gremio 101
    • In Gremio 102
    • In Gremio 103
    • In Gremio 104
  • 2015
    • In Gremio 91-92
    • In Gremio 93
    • In Gremio 94-95
    • In Gremio 96
    • In Gremio 97
  • 2014
    • In Gremio 86
    • In Gremio 87
    • In Gremio 88-89
    • In Gremio 90
  • 2013
    • In Gremio 80
    • In Gremio 81
    • In Gremio 82-83
    • In Gremio 84
    • In Gremio 85
  • 2012
    • In Gremio 74
    • In Gremio 75
    • In Gremio 76
    • In Gremio 77
    • In Gremio 78
    • In Gremio 79
  • 2011
    • In Gremio 68
    • In Gremio 69
    • In Gremio 70
    • In Gremio 71
    • In Gremio 72
    • In Gremio 73
  • 2010
    • In Gremio 62
    • In Gremio 63
    • In Gremio 64
    • In Gremio 65
    • In Gremio 66
    • In Gremio 67
  • więcej…
    • 2009
      • In Gremio 56
      • In Gremio 57
      • In Gremio 58
      • In Gremio 59
      • In Gremio 60
      • In Gremio 61
    • 2008
      • In Gremio 45-46
      • In Gremio 47-48
      • In Gremio 49-50
      • In Gremio 51-52
      • In Gremio 53-54
      • In Gremio 55
    • 2007
      • In Gremio 33
      • In Gremio 34
      • In Gremio 35
      • In Gremio 36
      • In Gremio 37
      • In Gremio 38
      • In Gremio 39-40
      • In Gremio 41
      • In Gremio 42
      • In Gremio 43
      • In Gremio 44
    • 2006
      • In Gremio 21
      • In Gremio 22
      • In Gremio 23
      • In Gremio 24
      • In Gremio 25
      • In Gremio 26
      • In Gremio 27-28
      • In Gremio 29
      • In Gremio 30
      • In Gremio 31
      • In Gremio 32
    • 2005
      • In Gremio 9
      • In Gremio 10
      • In Gremio 11
      • In Gremio 12
      • In Gremio 13
      • In Gremio 14
      • In Gremio 15-16
      • In Gremio 17
      • In Gremio 18
      • In Gremio 19
      • In Gremio 20
    • 2004
      • In Gremio 1
      • In Gremio 2
      • In Gremio 3
      • In Gremio 4
      • In Gremio 5
      • In Gremio 6
      • In Gremio 7
      • In Gremio 8

In Gremio

łączy środowiska prawnicze

  • Start
  • Adwokaci
  • Radcowie prawni
  • Sędziowie
  • Prokuratorzy
  • Komornicy
  • Notariusze
  • Aplikanci

Lingua Latina in scientia

dr Radosław Zych

Średniowiecze uznawane bywa za „wieki ciemne” (saecula obscura). Tymczasem to właśnie w tej epoce zaczęto tworzyć uniwersytety, gdzie używano łaciny1 J. Sondel, Przywileje fundacyjne Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz przywilej nadania szlachectwa jego profesorom (z historyczno-prawnym komentarzem), Kraków 2015, s. 7, 17.. Była ona płaszczyzną porozumienia dyplomatów, prawników, naukowców i literatów różnych państw. 

Król Kazimierz Wielki, po podjęciu decyzji o założeniu uniwersytetu, zwrócił się do papieża Urbana V o zgodę. W Suplice, spisanej po łacinie, zawarł taką prośbę: „Item ut in cituitate Cracoviensi insigniori regni sui studium generale in quacunque facultate et specialiter tam iuris canonici quam civiliis erigere valeat cum privilegiis aliorum studiorum generalium2 Tłumaczenie na język polski: „Dalej, aby w mieście Krakowie, znaczniejszym w swoim królestwie, mógł założyć studium powszechne w każdym wydziale, a zwłaszcza w prawie kanonicznym i cywilnym z przywilejami innych studiów powszechnych”. Sformułowanie „prawo cywilne” należało odnosić do prawa rzymskiego. Było ono popierane przez cesarzy uważających się za spadkobierców rzymskich władców. Ibidem, s. 21, 30, 33, 337.”. Uzyskawszy zgodę, w dniu 12 maja 1364 r. król wydał akt fundacyjny Akademii Krakowskiej3 Jednak trzeba przypomnieć, że na skutek przyjęcia chrztu w obrządku łacińskim, w Polsce istniały już szkoły na Wawelu, w Gnieźnie, Płocku, Włocławku, Wrocławiu i na Wolinie. Ibidem, s. 32 – 33., który w tłumaczeniu na język polski brzmiał następująco:4 J. Sondel, Przywileje …, s. 36-37, 339-340. „Niechże więc tam będzie nauk przemożnych perła, aby wydała mężów dojrzałością rady znakomitych, ozdobą cnót świetnych i w różnych umiejętnościach wykształconych i niechaj otworzy się tam orzeźwiające źródło nauk, z którego pełności niech czerpią wszyscy naukami napoić się pragnący. Do tego miasta Krakowa niechaj zjeżdżają się swobodnie i bezpiecznie wszyscy mieszkańcy, nie tylko Królestwa naszego i krajów przyległych, ale i inni z różnych części świata, którzy pragną zdobyć tę przesławną perłę wiedzy5 Oryginalna pisownia: „Sitque ibi scienciarum prevalencium margarita, ut viros producat consilii maturitate conspicous, virtutum ornatibusredimitos. Ac diversarum facultatum eruditos fiatque ibi fons doctrinarum irriguus, quam scilicet Cracouiam universi non solum Regni nostril et regionum circumiacentium incole, sed alii ex diversis mundi partibus libere et secure confluent civitatem, preclaram huiusmodi sciencie margaritam asequi affectantes ”. 

Przywilej Kazimierza Wielkiego stał się również podstawą odnowienia Uniwersytetu Krakowskiego przez Władysława Jagiełłę, który powtórzył szereg jego postanowień6 Ibidem, s. 41.. Wskazać należy, że Akademia Krakowska powstała jako 27. uczelnia na liście uniwersytetów europejskich, ale jako 2. w Europie Środkowej na wschód od Renu, a więc poza granicami dawnego Cesarstwa Rzymskiego7 Ibidem, s. 47.. Jednak zarówno przywilej fundacyjny Kazimierza Wielkiego, jak i dyplom odnowienia uczelni wydany przez Władysława Jagiełłę w 1400 r. uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej8 Ibidem, s. 52.. Dokumenty te zostały napisane w języku łacińskim. Pojęcie universitas oznacza uniwersytet, ogół, całość9 J. Sondel, Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2009, s. v. universitas. . Inaczej bywa określana jako alma mater10 Z łac. jest to uroczysta nazwa nadawana dawniej szkołom wyższym, zwłaszcza uniwersytetom. J. Tokarski, Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1978, s. v. alma mater. Dosłowne tłumaczenie: „karmiąca matka”. . 

W Statutach Kazimierza Wielkiego występuje wiele terminów prawniczych, które dawały impuls do przejmowania całych unormowań. Taka recepcja terminologiczna była asumptem do upodobnienia pewnej instytucji prawa zwyczajowego do wzorca rzymskiego11 Prawo rzymskie, pod red. Pauliny Święcickiej-Wystrychowskiej, Kraków 2004, s. 283.. Łacińskie terminy służące określeniu instytucji obcych, zaadaptowanych przez prawo polskie można odnaleźć m.in. w Kronice Galla Anonima, czy Kronice Wincentego Kadłubka12 Ibidem, s. 283; J. Sondel, W sprawie prawa rzymskiego w Kronice Polskiej Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, „Kwartalnik Historyczny”, nr 1/1978. . Drugi z kronikarzy określał państwo jako res publica. Projekt zbioru prawa chełmińskiego, tzw. rewizja lidzbarska z 1566 r., Ius Culmense Correctum, zawierał oryginalne terminy łacińskie, natomiast rewizja nowomiejska z 1580 r., zwana Ius Cumense Emendatum, została napisana po łacinie13 Prawo rzymskie, op. cit., s. 286-287, 290.. Także projekt reformy elekcji z 1558 r. w tekście zawierał sformułowania łacińskie14 Sejm elekcyjny w projekcie (Articuli conditionis de electione) określono mianem conventus electionis generalis. S. Grodziski, Projekt reformy elekcji z 1558 roku, [w:] Studia z historii ustroju i prawa. Księga dedykowana Profesorowi Jerzemu Walachowiczowi, pod red. H. Olszewskiego, Poznań 2002, s. 87-92..

Ważnym pomnikiem kulturowym spisanym po łacinie są dzieła używane do nauki gramatyki, poetyki, dialektyki, Pisma Świętego, teologii oraz prawa kanonicznego, m.in. Collectio trium partium, Leges Longobardorum, Leges Longobardicae. Informacje o nich zaczerpnąć można z inwentarza sporządzonego za biskupa Muara w 1110 r15 J. Sondel, Przywileje…., s. 35..

Należy wspomnieć, iż język łaciński był nauczany w szkołach parafialnych, których tworzenie przy każdej parafii nakazał papież Leon IV w 853 r. Zasadniczo władano tam łaciną16 Ibidem, s. 113-114.. Kościół popierał prawo rzymskie, ecclesia vivit lege romana17 Kościół aprobował prawo rzymskie – auctoritas Romanae Ecclesiae. Prawo rzymskie, op. cit., s. 281. Prawo rzymskie wpływało na myśl prawniczą doby Średniowiecza, poprzez Odrodzenie, XVIII i XIX w., Zob. B. Łapicki, Prawo rzymskie, Łódź 1948, s. 227. Jednak łacina, jako ogólnoeuropejski język warstw kulturalnych, straciła na znaczeniu w okresie Oświecenia. Spowodowane to było aspiracjami języków narodowych. Zob. K. Sójka-Zielinska, Historia prawa, Warszawa 1981, s. 110. W okresie Średniowiecza o zamknięciu sprawy mówiono dopiero wówczas, gdy wypowiedział się o niej papież (w myśl zasady Roma locuta, causa finta –Rzym przemówił, sprawa skończona, zdanie Kościoła obowiązuje wiernych). Zob. J. Zajadło, Prawo karne, prawa człowieka i rozliczanie przeszłości, [w:] Księga jubileuszowa Profesora Tadeusza Jasudowicza, pod red. J. Białocerkiewicza, M. Balcerzaka, A. Czeczko-Durlak, Toruń 2004, s. 487; Słownik wyrazów obcych. Cz.2 – Sentencje, powiedzenia, zwroty, pod red. I. Kamińskiej – Szmaj, Wrocław 2001. .

W Średniowieczu w ramach artes liberales podstawowym szczeblem nauczania było trivium, obejmujące umiejętności odnoszące się do języka łacińskiego (gramatykę, retorykę i dialektykę) i prowadzące ad eloquentiam, czyli do kształcenia wymowy. To właśnie nauce łaciny było podporządkowane trivium, albowiem język ten był językiem ówczesnej kultury, nauki, literatury i liturgii kościelnej18 J. Sondel, Przywileje…., s. 93..

Łacina średniowieczna dzieliła się na dwa nurty. Pierwszy z nich skupiał ludzi wykształconych, duchowieństwo, natomiast drugi obejmował ludzi niewykształconych, niższych duchownych, skrybów kapitulnych, sądowych i miejskich, którzy posiadali ograniczoną znajomość łaciny, używając na co dzień języka polskiego19 K. Weyssenhoff, O wpływie substratu języka polskiego na łacinę używaną w Polsce średniowiecznej, „Pamiętnik Literacki”, t. LI/1960, z. 3, s. 93 i n.. Zdaniem Rafała Taubenschlaga, „w XIII i XIV wieku w Polsce dokonała się romanizacja życia prawnego20 R. Taubenschlag, La storia della recezione del diritto Romano in Polonia, [w :] L’Europa e il diritto romano, t. 1, Milano 1954, s. 225 i n.”. Szlachta polska chętnie posługiwała się łaciną, odnajdując podobieństwa polskich elementów życia publicznego do ustroju starożytnego Rzymu21 S. Kutrzeba, Il diritto Romano in Polonia fino Alle fine del secolodecimootatavo, [w:] Le relazioni fra l’Italia e la Polonia dall’eta romana ai tempi nostri, Roma 1936, s. 76; S. Estreicher, Kultura prawnicza w Polsce XVI wieku, [w:] Kultura staropolska, Kraków 1932, s. 41. .

Łacina pozostała nie tylko leksyką encyklik papieskich, ale też oficjalnym językiem Państwa Watykańskiego22 G. Krätschmar, Kirschensprache, [w:] Theologische Realenzyklopädie, Bd. 19, 1989, s. 74-92. . Dla przykładu, Papież Grzegorz XVI w encyklice Mirari vos wydanej w 1832 r. atakował idee liberalizmu23 K. Grzybowski, B. Sobolewska, Doktryna polityczna I społeczna papiestwa (1789-1968), Warszawa 1971, s. 222.. Z kolei Pius IX, w encyklice Quanta Cura opublikowanej w 1864 r. skrytykował pogląd, iż wolność sumienia jest prawem każdej jednostki24 M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe, Warszawa 2003, s. 48. . Polak na tronie Biskupa Rzymskiego – Jan Paweł II w encyklice Centessimus annus napisał, że: „Historia uczy, że demokracja bez wartości łatwo się przemienia w jawny lub zakamuflowany totalitaryzm25 Encyklika Centesimus annus, [w:] Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, t. 2, Kraków 1996, s. 514.”, zaś w encyklice „Evangelium vitae” negował postawę neutralności państwa wobec wartości26 A. Grześkowiak, Polityka i prawo w służbie życia według encykliki Evangelium vitae Jana Pawła II, [w:] Jan Paweł II, Evangelium vitae. Tekst i komentarz, red. T. Styczeń, J. Nagórny, Lublin 1997, s. 354. . Łacina jest językiem oryginalnym dokumentów Soboru Watykańskiego II (1962-1965), jak np. Deklaracji o wolności religijnej Dignitatis humane z 7 grudnia 1965 r.27 Zgodnie z postanowieniem tego dokumentu, źródłem prawa do wolności religijnej jest godność osoby ludzkiej. Zob. E. Gajda, Wybór źródeł do nauki prawa wyznaniowego, Toruń 2004, s. 33; Conciliorum Oecumenicorum Decreta, oprac. G. Albargio, G. Dossetti, P.P. Joannou, C. Leonardi, P. Prodi, H. Jedlin, Bologna 1991, s. 1001-1011; Sobór Watykański II, Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Tekst polski, Poznań 2002, s. 410-421. , Dekretu o działalności misyjnej kościoła ad gentes divinitus z 7 grudnia 1965 r.28 Zgodnie z postanowieniem tego dokumentu, Kościół surowo zabrania zmuszać kogoś do przyjęcia wiary lub doprowadzać do niej czy przynęcać niestosownymi środkami. Zob. E. Gajda, op. cit., s. 37; Conciliorum Oecumenicorum Decreta …, s. 1011-1042; Sobór Watykański II…, s. 433-471. , czy Dekretu o kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes z 7 grudnia 1965 r29 Zgodnie z postanowieniem tego dokumentu, wszyscy ludzie, wierzący i niewierzący, powinni się przyczyniać do należytej budowy tego świata, w którym wspólnie żyją, a podstawą tego powinien być szczery i roztropny dialog. Zob. E. Gajda, op. cit., s. 37; Conciliorum Oecumenicorum Decreta …, s. 1069-1135; Sobór Watykański II…, s. 526-606. .

Kategorie: In Gremio 106, Historia

dr Radosław Zych

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego

Zobacz najchętniej czytane działy:

  • Kryminalna historia Polski
  • Ślepym Okiem Temidy
  • Temat numeru

Pierwszy Sidebar

Informacje:

  • O In Gremio
  • Redakcja
  • Rada Programowa
  • Zasady współpracy
  • Reklama
  • Polityka prywatności
  • Regulaminy
  • Kontakt
© 2004–2023 In Gremio.