W dniu 27 czerwca 2017 r. na Uniwersytecie Humanistycznospołecznym SWPS w Warszawie odbyła się Konferencja Naukowa pt. Praworządność a społeczeństwo i gospodarka. Konferencja została zorganizowana przez Fundację Centrum im. prof. Bronisława Geremka, a patronatem objęły ją Naczelna Rada Adwokacka, Okręgowa Rada Adwokacka w Warszawie i Polska Rada Biznesu. 

Konferencja w pierwszej części stała się forum prezentacji raportu przygotowanego przez angielskich prawników – Cherie Blair i Seana Aughey’a pt. Kryzys konstytucyjny w Polsce. Implikacje dla praworządności, demokracji i praw człowieka (…).

Raport otwierała opinia, iż proponowane nowelizacje ustaw dotyczących systemu sądownictwa w Polsce wywołują poważne obawy w kontekście niezawisłości sądownictwa i poszanowania praworządności i demokracji. Wspomniane reformy są potępiane jako niezgodne z polskim prawem konstytucyjnym. Przewodniczący sądów najwyższych państw UE stwierdzili w odniesieniu do nich, że „ingerowanie przez polskie władze – nie tylko podkopuje ideę praworządności, ale także niweczy wzajemne zaufanie pokładane w wymiarze sprawiedliwości”.

Brak stabilnych ram prawnych wywiera niekorzystny wpływ na skalę bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Inwestycje te w III kwartale 2016 r. spadły o 7,7%. Autorzy raportu wskazali, że kryzys konstytucyjny spowoduje podwyższone ryzyko kolejnych pozwów arbitrażowych przeciwko Polsce. Jest to skutek rządowej manipulacji składem Trybunału Konstytucyjnego, przyjęcia budżetu w warunkach nadzwyczajnych i bez dyskusji, podczas nieobecności parlamentarzystów opozycji. Autorzy wskazali na związek pomiędzy normami chroniącymi inwestycje i normami dotyczącymi ochrony praw człowieka, ponieważ ostatecznym celem zarówno jednych, jak i drugich – jest ochrona przed działaniami państwa. Do naruszenia prawa do sprawiedliwego i równego traktowania dochodzi, gdy z powodu braku sprawiedliwego procesu następuje złamanie zasad kultury prawnej. Prawo do oceny stanu faktycznego przez bezstronnego i obiektywnego sędziego powinnobyć dostępne w każdym czasie, ażeby wszczęta procedura miała sens.

Autorzy raportu przywołują casus manipulowania składem sądu najwyższego przez władze państwowe jednego z krajów, co doprowadziło do stwierdzenia naruszenia prawa krajowego i prawa strony do rozpoznania sprawy przez sąd powołany z poszanowaniem prawa. Wymóg niezawisłości odnosi się w szczególności do faktycznej niezależności władzy sądowniczej od wpływów politycznych, a państwo powinno podjąć konkretne działania mające na celu ochronę sędziów od wszystkich form nacisku politycznego. W tym aspekcie kluczowe są kryteria powoływania sędziów. Sytuacja, w której władza wykonawcza ma możliwość kontrolowania władzy sądowniczej lub kierowania nią – jest niezgodna z pojęciem niezawisłości sądu.

Prawniczy panel dyskusyjny Konferencji, który dotyczył zagadnienia niezależności sądownictwa w kontekście wiarygodności systemu prawnego w Polsce skupił prawników, naukowców i dziennikarzy.

Były Prezes Trybunału Konstytucyjnego prof. Jerzy Stępień wskazał na błąd w braku określenia roli sędziego przy transformacji ustrojowej, który dziś powoduje niezrozumienie tej roli i ataki na środowisko sędziowskie. Wskazał też na konflikt pomiędzy statusem sędziego, a delegowaniem sędziów na stanowiska urzędnicze do ministerstw.

Prezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka Danuta Przywara wskazała na konieczność zachowania wartości demokratycznych i liberalnych w ustroju państwa jako najbardziej sprzyjających utrwalaniu i respektowaniu praw człowieka. W odniesieniu do tego postulowała o poniesienie przez wszystkich trudu obywatelskiej edukacji prawnej.

Profesor Piotr Kardas z Uniwersytetu Jagiellońskiego rozwinął przedstawione na Kongresie Prawników Polskich w Katowicach rozumienie prawnej i społecznej roli sędziego. Scharakteryzował – nieodłączne w Jego wizji – cechy spolegliwości i empatyczności, a jednocześnie umiejętnego posługiwania się udzieloną przez społeczeństwo legitymacją do władczego realizowania celów wymiaru sprawiedliwości.

Profesor Marcin Matczak z Uniwersytetu Warszawskiego wskazał na istotne źródła obecnego kryzysu konstytucyjnego, który może wynikać z deficytu rzetelnego przekazu o roli prawa w funkcjonowaniu społeczeństwa. Zaakcentował niezastępowaną niczym w społeczeństwie i państwie – rolę niezależnego i pozbawionego jakichkolwiek nacisków sądownictwa.

Konferencja objęła także panel ekonomiczny dotyczący zagadnień klimatu i bezpieczeństwa dla inwestycji zagranicznych w Polsce i zagrożeń wywołanych brakiem tych inwestycji, spowodowanym obawą inwestorów co do stabilności i wiarygodności systemu prawnego.

Dyskusja, którą prowadzili uczestnicy Konferencji zainicjowana została pytaniem zaczerpniętym z wypowiedzi i myśli patrona Fundacji Centrum – czy Konstytucja jest aktem jurydycznym czy politycznym?

W kontekście przeprowadzanych aktualnie zmian w ustroju sądownictwa pojawiły się pytania o respektowanie przez polskie władze państwowe praw człowieka i poszanowanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Rzecznik Krajowej Rady Sądownictwa Sędzia Waldemar Żurek postawił pytanie o uznawanie – po przeprowadzonych zmianach – na arenie międzynarodowej orzeczeń polskich sądów jako spełniających cechę wydawanych w warunkach niezawisłości sędziów i niezależności sądów. Profesor Monika Płatek pod rozwagę poddała kwestię sposobu reakcji na postawę władz politycznych odwracających się od dorobku europejskiej myśli prawniczej.

Odpowiedzi i refleksje płynące z szerokiego spektrum wypowiedzi dyskutantów wskazywały przede wszystkim na jurydyczne, nie polityczne rozumienie treści i materii jaką reguluje nasza ustawa zasadnicza. Wskazały także na nieodwracalne szkody wywołane postrzeganiem naszego systemu prawnego i sądowniczego, jako systemu skażonego, a w rezultacie – zniszczonego podporządkowaniem politycznym.