W dniu 13 stycznia 2018 r. na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, odbyła się Międzynarodowa Konferencja Naukowa. Prelegenci podjęli temat m.in. śledztwa dotyczącego uwięzienia Prymasa Stefana Wyszyńskiego.
Główny referat wygłosił dr Dariusz Gabrel, prokurator Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Z przekazanych przez niego informacji wynika, że w Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie w latach 2001 – 2006 prowadzono śledztwo, dotyczące uwięzienia ks. Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Bezpośrednio po powołaniu do funkcjonowania w roku 2000 Instytutu Pamięci Narodowej, podjęto decyzję o prowadzeniu tego postępowania z urzędu, jako kwalifikowanej, w oparciu o przepisy ustawy o IPN, zbrodni komunistycznej. Cel postępowania był determinowany przepisami kodeksu postępowania karnego w postaci wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy, ustalenia i pociągnięcia do odpowiedzialności sprawców.
Jak podkreślił w swoim referacie prok. dr Dariusz Gabrel – w toku śledztwa zgromadzono obszerny, tak pod względem objętości akt sprawy, jak i jego zawartości merytorycznej materiał, który ujawnił kulisy tej bezprecedensowej w dziejach Państwa Polskiego akcji wymierzonej w Kościół Katolicki w Polsce, w osobie Jego zwierzchnika Księdza Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Działania organów państwa ludowego zmierzały do ograniczenia roli i funkcji Kościoła Katolickiego, jaką spełniał on w życiu społecznym i narodowym. Polegały one na przyjmowaniu takiego prawa, które zarówno ograniczało działalność Kościoła, wprowadzając świeckość w obszarach, gdzie to było możliwe, jak wręcz uniemożliwiało funkcjonowanie struktur kościelnych. Dr Dariusz Gabrel wskazał, że działania te powodowały naturalny sprzeciw Kościoła i reakcję Episkopatu oraz kierownictwa w osobie Ks. Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Doprowadziło to do podjęcia decyzji przez najwyższe gremium władz komunistycznych w postaci Prezydium Rządu PRL o uwięzieniu Ks. Prymasa Wyszyńskiego.
Ustalono, że wcześniej Sekretariat Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w osobach: Bolesław Bierut, Jakub Berman, Józef Cyrankiewicz, Władysław Dworakowski, Hilary Minc, Zenon Nowak, Edward Ochab, Edmund Pszczółkowski, Stanisław Radkiewicz, Franciszek Jóźwiak, Roman Zambrowski i Stanisław Zawadzki w dniu 23 września 1953 r., na posiedzeniu nr 261 – podjął decyzję, co do osoby Ks. Prymasa Stefana Wyszyńskiego. W protokole posiedzenia odnotowano: „Do pkt 1 porządku dziennego, w związku z informacją towarzysza Tomasza (Bolesława Bieruta) o zachowaniu się Episkopatu po procesie biskupa Kaczmarka i innych, Sekretariat zaakceptował wniosek o zakazaniu arcybiskupowi Wyszyńskiemu, w związku z jego ogólnie wrogą postawą, wykonywanie funkcji związanych z dotychczasowymi jego stanowiskami kościelnymi, ustalił wytyczne dalszych stosunków z Episkopatem. Sekretariat wskazał również na konieczność szerszej akcji masowej na odcinku demokratycznych Księży intelektualistów.”
Bezsprzecznie bezpośrednią konsekwencją stanowiska Sekretariatu Biura Politycznego partii stanowiło podjęcie w dniu 24 września 1953 r. przez Prezydium Rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w składzie: Hilary Minc jako przewodniczący oraz Józef Cyrankiewicz, Władysław Dworakowski, Tadeusz Gede – Wiceprezes Rady Ministrów, Stanisław Jędrychowski – Wiceprezes Rady Ministrów i Zenon Nowak uchwały nr 700/53 o środkach zapobiegających nadużywaniu funkcji pełnionych przez Ks. Arcybiskupa Stefana Wyszyńskiego o następującej treści: „(…) W oparciu o postanowienia Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej o nadużywaniu wolności sumienia i wyznania dla celów godzących w interesy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (art. 70 pkt. 3), jak również zgodnie z założeniem dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. oraz Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie wykonania dekretu o obsadzaniu stanowisk kościelnych Prezydium Rządu postanawia: Na skutek uporczywego nadużywania przez ks. Arcybiskupa Stefana Wyszyńskiego piastowanych przez niego funkcji i stanowisk kościelnych dla celów godzących w interesy PRL, osłaniania i patronowania poczynaniom naruszającym obowiązujące ustawy i zarządzenia władz państwowych, a równocześnie siejącym niepokój i godzącym w jedność społeczeństwa polskiego w obliczu zakusów na nienaruszalność granic Rzeczpospolitej Ludowej zakazać ks. Arcybiskupowi Stefanowi Wyszyńskiemu wykonywania funkcji wynikających z piastowanych przezeń dotąd stanowisk kościelnych. Celem zapobieżenia dalszym szkodom wynikającym z wyżej wymienionej działalności ks. Arcybiskupa Stefana Wyszyńskiego zleca się właściwym organom państwowym dopilnowanie natychmiastowego opuszczenia przez niego miasta Warszawy i zamieszkania w wyznaczonym klasztorze bez prawa opuszczenia tego klasztoru aż do nowego zarządzenia władz.”.
Uchwała została przekazana do realizacji Ministrowi Bezpieczeństwa Publicznego Stanisławowi Radkiewiczowi. Dalej Dr Gabrel opowiedział o okolicznościach zatrzymania i uwięzienia Prymasa.
Było to wieczorem, dnia 25 września 1953 r. po nabożeństwie kościelnym w Kościele Św. Anny przed Pałacem Prymasowskim przy ul. Miodowej w Warszawie. Funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego zatrzymali i zmusili do opuszczenia miejsca Prymasa Polski wywożąc Go do Rywałdu. Dopiero w dniu 28 października 1956 r. Ks. Stefan Wyszyński odzyskał wolność i powrócił do Warszawy. Przedmiotowe postępowanie po zgromadzeniu materiału dowodowego liczącego kilkadziesiąt tomów akt, zostało postanowieniem z dnia 27 lutego 2006 r. umorzone, wobec stwierdzenia, że sprawcy czynu nie żyją.
Na zakończenie swojego wystąpienia Dr Dariusz Gabrel jednoznacznie stwierdził, że uwięzienie Ks. Prymasa Wyszyńskiego stanowiło akt całkowitego bezprawia. Niestety upływ czasu i naturalna przyczyna w postaci zgonu osób odpowiedzialnych, nie pozwoliły na postawienie prokuratorowi zarzutów i pociągnięcia do odpowiedzialności osób odpowiedzialnych za zbrodnię komunistyczną.
