• Przejdź do głównej nawigacji
  • Przejdź do treści
  • Przejdź do głównego paska bocznego
  • 2022
    • In Gremio 157
    • In Gremio 158
    • In Gremio 159
    • In Gremio 160
    • In Gremio 161
    • Wydanie specjalne
    • In Gremio 162
  • 2021
    • In Gremio 149
    • In Gremio 150
    • In Gremio 151
    • In Gremio 152
    • In Gremio 153
    • In Gremio 154
    • In Gremio 155
    • In Gremio 156
  • 2020
    • In Gremio 138
    • In Gremio 139
    • In Gremio 140
    • In Gremio 141
    • In Gremio 142
    • In Gremio 143
    • In Gremio 144
    • In Gremio 145
    • In Gremio 146
    • In Gremio 147
    • In Gremio 148
  • 2019
    • In Gremio 127
    • In Gremio 128
    • In Gremio 129
    • In Gremio 130
    • In Gremio 131
    • In Gremio 132
    • In Gremio 133
    • In Gremio 134
    • In Gremio 135
    • In Gremio 136
    • In Gremio 137
  • 2018
    • In Gremio 116
    • In Gremio 117
    • In Gremio 118
    • In Gremio 119
    • In Gremio 120
    • In Gremio 121
    • In Gremio 122
    • In Gremio 123
    • In Gremio 124
    • In Gremio 125
    • In Gremio 126
  • 2017
    • In Gremio 105
    • In Gremio 106
    • In Gremio 107
    • In Gremio 108
    • In Gremio 109
    • In Gremio 110
    • In Gremio 111
    • In Gremio 112
    • In Gremio 113
    • In Gremio 114
    • In Gremio 115
  • 2016
    • In Gremio 98-99
    • In Gremio 100
    • In Gremio 101
    • In Gremio 102
    • In Gremio 103
    • In Gremio 104
  • 2015
    • In Gremio 91-92
    • In Gremio 93
    • In Gremio 94-95
    • In Gremio 96
    • In Gremio 97
  • 2014
    • In Gremio 86
    • In Gremio 87
    • In Gremio 88-89
    • In Gremio 90
  • 2013
    • In Gremio 80
    • In Gremio 81
    • In Gremio 82-83
    • In Gremio 84
    • In Gremio 85
  • 2012
    • In Gremio 74
    • In Gremio 75
    • In Gremio 76
    • In Gremio 77
    • In Gremio 78
    • In Gremio 79
  • 2011
    • In Gremio 68
    • In Gremio 69
    • In Gremio 70
    • In Gremio 71
    • In Gremio 72
    • In Gremio 73
  • 2010
    • In Gremio 62
    • In Gremio 63
    • In Gremio 64
    • In Gremio 65
    • In Gremio 66
    • In Gremio 67
  • więcej…
    • 2009
      • In Gremio 56
      • In Gremio 57
      • In Gremio 58
      • In Gremio 59
      • In Gremio 60
      • In Gremio 61
    • 2008
      • In Gremio 45-46
      • In Gremio 47-48
      • In Gremio 49-50
      • In Gremio 51-52
      • In Gremio 53-54
      • In Gremio 55
    • 2007
      • In Gremio 33
      • In Gremio 34
      • In Gremio 35
      • In Gremio 36
      • In Gremio 37
      • In Gremio 38
      • In Gremio 39-40
      • In Gremio 41
      • In Gremio 42
      • In Gremio 43
      • In Gremio 44
    • 2006
      • In Gremio 21
      • In Gremio 22
      • In Gremio 23
      • In Gremio 24
      • In Gremio 25
      • In Gremio 26
      • In Gremio 27-28
      • In Gremio 29
      • In Gremio 30
      • In Gremio 31
      • In Gremio 32
    • 2005
      • In Gremio 9
      • In Gremio 10
      • In Gremio 11
      • In Gremio 12
      • In Gremio 13
      • In Gremio 14
      • In Gremio 15-16
      • In Gremio 17
      • In Gremio 18
      • In Gremio 19
      • In Gremio 20
    • 2004
      • In Gremio 1
      • In Gremio 2
      • In Gremio 3
      • In Gremio 4
      • In Gremio 5
      • In Gremio 6
      • In Gremio 7
      • In Gremio 8

In Gremio

łączy środowiska prawnicze

  • Start
  • Adwokaci
  • Radcowie prawni
  • Sędziowie
  • Prokuratorzy
  • Komornicy
  • Notariusze
  • Aplikanci

Kwarta falcydyjska

dr hab. Maciej Jońca

Chwaleni za głębię myśli prawniczej Rzymianie byli mistrzami machinacji mających na celu obchodzenie prawa. Jedną z ich ulubionych sztuczek służących oszukiwaniu wierzycieli spadku było umieszczanie w testamentach zapisów, przy pomocy których aktywa wyprowadzano z masy spadkowej i powierzano osobie zaufanej.

Ponieważ w drodze zapisów nie dało się przenieść obciążeń spadkowych, dziedzic pozostawał z długami. Najczęściej do dziedziczenia powoływano wyzwolonego w testamencie niewolnika (ze względu na szacunek okazywany wolności, nie miał on możliwości odrzucenia spadku), którego jednocześnie obarczano powinnością wydania „dalej” całości dóbr. Wierzyciele zmarłego, liczący na to, że ich roszczenia zostaną zaspokojone z masy spadkowej, zostawali z niczym. Wyzwoleniec był im wprawdzie sporo winien, ale realnie nie posiadał niczego poza długami, przez co szansa na ściągnięcie należności równała się zeru. Majątkiem wyprowadzonym ze spadku cieszył się zaś już wtedy ktoś inny. 

Ponieważ sztuczki tego rodzaju godziły w pewność obrotu prawnego oraz zaufanie społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości, w roku 40 p.n.e. z inicjatywy trybuna ludowego Publiusza Falcydiusza uchwalono prawo, które przeszło do historii jako „ustawa falcydyjska” (lex Falcidia). Odtąd jedna czwarta „czystego” (to znaczy nie obciążonego w żaden sposób) spadku musiała pozostać przy dziedzicu jako zabezpieczenie roszczeń wierzycieli spadkowych. Części tej nadano miano „kwarty falcydyjskiej” (quarta falcidia). Maksymalnie trzy czwarte można zaś było wydać dalej w formie zapisów. Jeżeli zapisy obejmowały więcej, ipso iure następowała ich reedukacja do ustalonej w ustawie proporcji. 

W Bayerische Staatsbibliothek w Monachium przechowywany jest rękopis justyniańskich Digestów, na którym wyobrażono ciekawą scenę. Zasiadający na tronie sędzia dokonuje podziału spadku pomiędzy dwie grupy: dziedziców (po lewej stronie) oraz zapisobiorców (po stronie prawej). Symbolika, do której odwołał się artysta, zachwyca. Oto spadek wyobrażono w postaci bochenka chleba, z którego wycięto czwartą część i przekazano dziedzicom. Resztę otrzymują zapisobiorcy. Zabieg nie jest przypadkowy. Symbolika chleba była (i wciąż jest) ściśle związana z figurą Chrystusa ustanawiającego Eucharystię podczas ostatniej wieczerzy. „Bierzcie i jedzcie z tego wszyscy” rzekł Jezus do swych uczniów, kiedy łamał i rozdawał chleb w święto Paschy. Słowa te do dziś rozbrzmiewają podczas mszy odprawianych we wszystkich zakątkach świata. Czytelnik średniowiecznego rękopisu Digestów przechowywanego w Monachium doskonale rozumiał siłę tego symbolu i błyskawicznie przyswajał sobie istotę regulacji prawnej, do której ten symbol się odnosił.

Kwarta falcydyjska miała się świetnie na przestrzeni wielu wieków. Aplikowano ją powszechnie w średniowieczu oraz w epoce nowożytnej. Rozpisywali się o niej glosatorzy, komentatorzy, a późniejsi przedstawiciele usus modernus pandectarum poświęcali jej opasłe monografie. To zaskakujące, że w nowożytnych i nowoczesnych kodyfikacjach prawa prywatnego instytucja ta została całkowicie zignorowana. Próżno szukać jej naturalnie także w polskim kodeksie cywilnym. Jest jednak jeden wyjątek. Otóż, w latach 50. XX wieku rozwiązania w pewnym zakresie korespondujące z konstrukcją rzymską wprowadzono w Czeskiej Republice Socjalistycznej. Tryumfalny powrót kwarty falcydyjskiej nastąpił tam natomiast w roku 2012. W kodeksie cywilnym Republiki Czeskiej można odnaleźć następujący przepis: „Każdemu dziedzicowi musi pozostać przynajmniej jedna czwarta spadku nieobciążona zapisami. Jeżeli testator obciąży dziedzica w stopniu większym, dziedzic ma prawo do proporcjonalnej redukcji zapisów” (§ 1598 KCRepCz). W uzasadnieniach i komentarzach odnoszących się do tego paragrafu wprost pisze się o kwarcie falcydyjskiej, a niekiedy nawet pojawia się łacińska fraza quarta Falcidia. 

Ponieważ prawa rzymskiego nikt już właściwie nie zna (za co odpowiedzialność ponoszą w sporej mierze jego wykładowcy), wydaje się, że to ikonografia chrześcijańska mogłaby stać się inspiracją dla polskiego ustawodawcy. Cóż bowiem w obecnych czasach mogłoby skuteczniej skłonić go do nowelizacji rodzimego kodeksu cywilnego pod kątem wprowadzenia kwarty falcydyjskiej? Niestety, na przeszkodzie stoi fakt, że racjonalnie myślący i nieoglądający się na symbole Czesi zrobili to pierwsi. To nas stawia w ekstremalnie trudnym położeniu. Kopiować po narodzie, który ma śmieszny język, mnóstwo zdrowego rozsądku i cudowne zabytki? Nie, doprawdy. Są granice. •

Kategorie: In Gremio 160, Felieton

dr hab. Maciej Jońca

profesor Uniwersytetu Szczecińskiego

Zobacz najchętniej czytane działy:

  • Kryminalna historia Polski
  • Ślepym Okiem Temidy
  • Temat numeru

Pierwszy Sidebar

Informacje:

  • O In Gremio
  • Redakcja
  • Rada Programowa
  • Zasady współpracy
  • Reklama
  • Polityka prywatności
  • Regulaminy
  • Kontakt
© 2004–2023 In Gremio.