Współczesne społeczeństwo – w wyniku, globalizacji procesów uświadamiających w zakresie różnorodności (diversity & equality) oraz dynamicznego rozwoju technologicznego – coraz wyraźniej ukierunkowuje się na realizację inkluzywności. Idea ta coraz częściej urasta do rangi jednej z fundamentalnych zasad porządku społecznego.
Dążenie do zapewnienia pełnego i równoprawnego uczestnictwa wszystkich obywateli, niezależnie od ich sprawności, wieku, statusu społecznego czy innych cech różnicujących, stanowi dziś nie tylko aksjologiczną podstawę kreowania polityk publicznych, lecz także odnosi się do działalności instytucji naukowych, edukacyjnych i kulturalnych. Odpowiedzią na współczesne wyzwania oraz oczekiwania społeczne –w perspektywie zarówno instytucjonalnej, jak i akademickiej – stało się utworzenie w strukturach Uniwersytetu Szczecińskiego Centrum Wiedzy o Dostępności (dalej jako Centrum).
Centrum jest ogólnouczelnianą jednostką badawczo-dydaktyczną powołaną do życia w strukturach Uniwersytetu Szczecińskiego na mocy Zarządzenia nr 93/2023 Rektora Uniwersytetu Szczecińskiego z dnia 29 czerwca 2023 r. w sprawie utworzenia Centrum Wiedzy o Dostępności Uniwersytetu Szczecińskiego. Akt ten stanowił wyraz instytucjonalnego ugruntowania dotychczasowych działań podejmowanych w obszarze dostępności, których podstawę stanowił projekt pn. „Uniwersyteckie Centrum Wiedzy o Dostępności w Szczecinie”. Projekt ten realizowany był w latach 2021–2023 przez Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego w partnerstwie z Zachodniopomorskim Uniwersytetem Technologicznym w Szczecinie. Dzięki wsparciu finansowemu udzielonemu w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, w wysokości 5 662 276,06 PLN, możliwe było stworzenie struktury organizacyjnej, która dziś – jako Centrum – kontynuuje i rozwija działania projektowe, nadając im trwały wymiar.
Centrum jawi się jako wyraz głęboko zakorzenionej w misji Uniwersytetu troski o dobro osób ze szczególnymi potrzebami oraz jako konkretna emanacja dążeń środowiska akademickiego do współtworzenia społeczeństwa otwartego, sprawiedliwego i inkluzyjnego. Inicjatywy podejmowane w jego ramach nie ograniczają się wyłącznie do realizacji zasady równości szans, lecz stanowią również ważny element szerszej strategii rozwoju społecznego, zakładającej partycypacyjny model współistnienia, oparty na poszanowaniu różnorodności.
Promując idee równości i dostępności – osadzonej zarówno w wymiarze normatywnym, jak i społecznym – Centrum aktywnie uczestniczy w procesie kształtowania świadomości społecznej, przekazując wiedzę na temat praw osób z niepełnosprawnościami. Realizując inicjatywy ważne dla lokalnej społeczności – mieszkańców i przedsiębiorców, przekazuje wiedzę o wartościach, stojących u postaw potrzeby ochrony osób z niepełnosprawnością, a także przybliża skomplikowane zagadnienia związane z formalnymi aspektami tej ochrony.
Innowacyjnie zaplanowana działalność Centrum i interdyscyplinarny charakter podejmowanych działań sprawia, że projekt ten ma nie tylko nowatorskie walory naukowe, lecz także ma ambicje realnego poprawienia jakości życia osób ze szczególnymi potrzebami.
Działania podejmowane w ramach Centrum wpisują się w logikę partycypacyjnego modelu życia publicznego, którego istotą jest nie tylko formalna inkluzja, lecz przede wszystkim rzeczywiste włączenie osób ze szczególnymi potrzebami w każdy wymiar funkcjonowania wspólnoty akademickiej i społecznej.
Działalność Centrum koncentruje się na organizowaniu przedsięwzięć naukowych, warsztatów eksperckich oraz bezpłatnych szkoleń, mających na celu podnoszenie świadomości społecznej w zakresie wyzwań i potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Uczestnicy tych wydarzeń zdobywają nie tylko pogłębioną wiedzę o standardach dostępności, ale przede wszystkim nabywają kompetencje – takie jak tworzenie dokumentów urzędowych, stron internetowych czy materiałów multimedialnych zgodnie z zasadami dostępności cyfrowej, stanowiącej dziś integralny wymóg nowoczesnego komunikowania się ze społeczeństwem.
W realizacji tych założeń istotną rolę odgrywa nowoczesna infrastruktura Centrum oraz zaawansowane zaplecze technologiczne, pozwalające na tworzenie realistycznych i pogłębionych scenariuszy dydaktycznych. Ich celem jest nie tylko promowanie wiedzy na temat potrzeb osób z niepełnosprawnością, lecz również kształtowanie postaw empatycznych, a tym samym wzmacnianie więzi społecznych opartych na wzajemnym zrozumieniu i szacunku. Narzędzia takie jak wirtualny symulator sali sądowej, mobilne statywy z ekranami dotykowymi, zestawy do symulacji ograniczeń funkcjonalnych osób starszych czy technologie immersyjne (VR), stanowią nie tylko wsparcie dydaktyczne, ale również symboliczny wyraz uznania dla prawa każdej osoby do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, zawodowym i edukacyjnym.
Wychodząc poza podstawową misję edukacyjno-badawczą, Centrum oferuje instytucjom publicznym oraz podmiotom prywatnym bezpłatny dostęp do specjalistycznego sprzętu wspierającego dostępność. Funkcjonująca przy Centrum wypożyczalnia profesjonalnej aparatury stanowi ważny element infrastrukturalnego wsparcia dla działań zmierzających do inkluzywnego kształtowania przestrzeni wydarzeń kulturalnych, edukacyjnych czy biznesowych. Tym samym Centrum nie tylko wzmacnia instytucjonalne kompetencje w zakresie dostępności, ale również aktywnie wspiera proces uczestniczenia osób ze szczególnymi w życiu społecznym.
W ramach realizacji swojej misji edukacyjnej i upowszechniającej, specjaliści Centrum opracowali zestaw materiałów dydaktycznych, których celem jest popularyzacja zasad projektowania uniwersalnego oraz wdrażania rozwiązań sprzyjających inkluzji. Wśród opracowanych zasobów znajdują się podręczniki dobrych praktyk, wideokursy oraz animacje edukacyjne. Materiały te stanowią doskonałe narzędzie służące zwiększaniu kompetencji w zakresie dostępności architektonicznej, cyfrowej i komunikacyjnej. Dzięki zastosowaniu przejrzystej formy graficznej oraz przykładów osadzonych w codziennej praktyce, publikacje Centrum wspierają rozwój społecznie odpowiedzialnych postaw, ułatwiają wdrażanie rozwiązań zgodnych z zasadą równości szans oraz wzmacniają proces kształtowania społeczeństwa otwartego na potrzeby wszystkich jego członków.
Eksperci Centrum Wiedzy o Dostępności Uniwersytetu Szczecińskiego aktywnie uczestniczą w życiu naukowym i społecznym, biorąc udział w konferencjach, seminariach oraz panelach dyskusyjnych poświęconych zagadnieniom dostępności i praw osób ze szczególnymi potrzebami. Obecność specjalistów Centrum na wydarzeniach o zasięgu ogólnopolskim i regionalnym stanowi nie tylko wyraz merytorycznego zaangażowania w rozwój tej dziedziny, lecz także potwierdzenie roli Centrum jako przestrzeni eksperckiej, w której wiedza teoretyczna spotyka się z praktyką wdrażania rzeczywistych rozwiązań inkluzyjnych. Udział w konferencjach dedykowanych problematyce niepełnosprawności i dostępności umożliwia prezentację dorobku Centrum, wymianę doświadczeń z przedstawicielami środowisk naukowych, administracyjnych i pozarządowych, a także współtworzenie standardów odpowiadających współczesnym wyzwaniom społeczeństwa równości szans. Doskonałym przykładem jest niedawne uczestnictwo Dyrektora Centrum – dra hab. Wojciecha Staszewskiego, prof. US, w X edycji Europejskiego Kongresu Samorządów w panelu eksperckim „Dostępność w JST – od wymogów prawnych do praktycznych rozwiązań”.
Centrum stanowi więc przedsięwzięcie nie tylko potrzebne, ale wręcz oczekiwane – niczym odpowiedź na długo niezadane, choć palące pytanie o miejsce dostępności w przestrzeni akademickiej i społecznej. Wpisując się w szeroki nurt dążeń do inkluzyjnego modelu funkcjonowania instytucji publicznych, Centrum nie tylko wypełnia istotną lukę w systemie wsparcia instytucji zarówno publicznych, jak i prywatnych w kreowaniu dostępności, lecz czyni to w sposób wieloaspektowy i głęboko przemyślany.
To inicjatywa ciekawa, nowatorska i – co nie bez znaczenia – osadzona w realiach lokalnej wspólnoty, z którą prowadzi dialog, nie narzucając rozwiązań, lecz proponując narzędzia, wiedzę i przestrzeń do wspólnego ich wypracowywania. Centrum – poprzez edukację, technologię, działania eksperckie – pokazuje, że dostępność nie jest już opcją, a standardem. Nie jako hasło, lecz jako praktyka. Nie jako deklaracja, lecz jako działanie.
W tym sensie Centrum jawi się jako inicjatywa ugruntowana w potrzebie i wybiegająca poza doraźność; osadzona w strukturach uniwersytetu, lecz mająca ambicję oddziaływania znacznie szerzej. To przykład, jak z perspektywy akademickiej można mówić do społeczeństwa – językiem zrozumiałym, wrażliwym
i, nade wszystko, odpowiedzialnym.
