• Przejdź do głównej nawigacji
  • Przejdź do treści
  • Przejdź do głównego paska bocznego
  • 2022
    • In Gremio 157
    • In Gremio 158
    • In Gremio 159
    • In Gremio 160
    • In Gremio 161
    • Wydanie specjalne
    • In Gremio 162
  • 2021
    • In Gremio 149
    • In Gremio 150
    • In Gremio 151
    • In Gremio 152
    • In Gremio 153
    • In Gremio 154
    • In Gremio 155
    • In Gremio 156
  • 2020
    • In Gremio 138
    • In Gremio 139
    • In Gremio 140
    • In Gremio 141
    • In Gremio 142
    • In Gremio 143
    • In Gremio 144
    • In Gremio 145
    • In Gremio 146
    • In Gremio 147
    • In Gremio 148
  • 2019
    • In Gremio 127
    • In Gremio 128
    • In Gremio 129
    • In Gremio 130
    • In Gremio 131
    • In Gremio 132
    • In Gremio 133
    • In Gremio 134
    • In Gremio 135
    • In Gremio 136
    • In Gremio 137
  • 2018
    • In Gremio 116
    • In Gremio 117
    • In Gremio 118
    • In Gremio 119
    • In Gremio 120
    • In Gremio 121
    • In Gremio 122
    • In Gremio 123
    • In Gremio 124
    • In Gremio 125
    • In Gremio 126
  • 2017
    • In Gremio 105
    • In Gremio 106
    • In Gremio 107
    • In Gremio 108
    • In Gremio 109
    • In Gremio 110
    • In Gremio 111
    • In Gremio 112
    • In Gremio 113
    • In Gremio 114
    • In Gremio 115
  • 2016
    • In Gremio 98-99
    • In Gremio 100
    • In Gremio 101
    • In Gremio 102
    • In Gremio 103
    • In Gremio 104
  • 2015
    • In Gremio 91-92
    • In Gremio 93
    • In Gremio 94-95
    • In Gremio 96
    • In Gremio 97
  • 2014
    • In Gremio 86
    • In Gremio 87
    • In Gremio 88-89
    • In Gremio 90
  • 2013
    • In Gremio 80
    • In Gremio 81
    • In Gremio 82-83
    • In Gremio 84
    • In Gremio 85
  • 2012
    • In Gremio 74
    • In Gremio 75
    • In Gremio 76
    • In Gremio 77
    • In Gremio 78
    • In Gremio 79
  • 2011
    • In Gremio 68
    • In Gremio 69
    • In Gremio 70
    • In Gremio 71
    • In Gremio 72
    • In Gremio 73
  • 2010
    • In Gremio 62
    • In Gremio 63
    • In Gremio 64
    • In Gremio 65
    • In Gremio 66
    • In Gremio 67
  • więcej…
    • 2009
      • In Gremio 56
      • In Gremio 57
      • In Gremio 58
      • In Gremio 59
      • In Gremio 60
      • In Gremio 61
    • 2008
      • In Gremio 45-46
      • In Gremio 47-48
      • In Gremio 49-50
      • In Gremio 51-52
      • In Gremio 53-54
      • In Gremio 55
    • 2007
      • In Gremio 33
      • In Gremio 34
      • In Gremio 35
      • In Gremio 36
      • In Gremio 37
      • In Gremio 38
      • In Gremio 39-40
      • In Gremio 41
      • In Gremio 42
      • In Gremio 43
      • In Gremio 44
    • 2006
      • In Gremio 21
      • In Gremio 22
      • In Gremio 23
      • In Gremio 24
      • In Gremio 25
      • In Gremio 26
      • In Gremio 27-28
      • In Gremio 29
      • In Gremio 30
      • In Gremio 31
      • In Gremio 32
    • 2005
      • In Gremio 9
      • In Gremio 10
      • In Gremio 11
      • In Gremio 12
      • In Gremio 13
      • In Gremio 14
      • In Gremio 15-16
      • In Gremio 17
      • In Gremio 18
      • In Gremio 19
      • In Gremio 20
    • 2004
      • In Gremio 1
      • In Gremio 2
      • In Gremio 3
      • In Gremio 4
      • In Gremio 5
      • In Gremio 6
      • In Gremio 7
      • In Gremio 8

In Gremio

łączy środowiska prawnicze

  • Start
  • Adwokaci
  • Radcowie prawni
  • Sędziowie
  • Prokuratorzy
  • Komornicy
  • Notariusze
  • Aplikanci

Tajemnica adwokacka – fundament Adwokatury czy przeszkoda w realizacji prawa do obrony adwokata w postępowaniu dyscyplinarnym lub karnym?

Małgorzata Gemen

Jaką rolę odgrywa tajemnica adwokacka w realizacji prawa do obrony adwokata w postępowaniu dyscyplinarnym bądź karnym? Czy będąc jedną z najważniejszych wartości Adwokatury, może stać się ona jednocześnie przeszkodą w skutecznej obronie adwokata w postępowaniu dyscyplinarnym bądź karnym? 

Zagadnienie związane z tajemnicą adwokacką, jej względny, czy też bezwzględny charakter, aktualny dyskurs społeczno-polityczny, a także pozycja stron w relacji adwokat-klient skłaniają do rozważań na temat roli, jaką odgrywa tajemnica adwokacka w realizacji prawa do obrony adwokata w postępowaniu dyscyplinarnym bądź karnym. Ratio legis tajemnicy adwokackiej wskazuje na co najmniej trzy grupy interesów chronionych tą instytucją, indywidualny interes klienta, dobro wymiaru sprawiedliwości oraz interes adwokata. Powszechnie przyjmuje się, iż tajemnica adwokacka nie jest wartością niezależną, a jedynie służy realizacji innych wartości zapewniając ich skuteczną ochronę. Czy tajemnica adwokacka może zatem stać się przeszkodą w skutecznej obronie adwokata w postępowaniu dyscyplinarnym bądź karnym?

Nazwa „tajemnica adwokacka” nie jest terminem języka prawnego. W rozumieniu potocznym tajemnicą jest „rzecz, której nie można rozgłaszać, która nie powinna wyjść na jaw, rzecz tajna, sekret”. Definicja ta tożsama jest z rozumieniem tajemnicy w języku prawniczym. Przeważający pogląd doktryny wskazuje na „sekret powierzony” bądź „pewne wyspecjalizowane rodzaje sekretu, poprzez ich zdefiniowanie lub ustalenie zakresu obowiązku dyskrecji”. Obok pojęcia tajemnicy adwokackiej używane są również terminy „tajemnica zawodowa” oraz „tajemnica obrończa”. Przez tajemnicę zawodową rozumie się „zarówno pewne wiadomości, które zostały poznane w związku z wykonywaniem danego zawodu, jak i informacje poufne, które zostały uzyskane w czasie albo w związku z wykonywaniem czynności zawodowych”. Tajemnica zawodowa ma zakres szerszy niż tajemnica adwokacka. Aby to zobrazować, warto zwrócić uwagę na regulacje dwóch niezależnych od siebie ustaw: Kodeksu postępowania karnego (dalej również jako k.p.k.) oraz ustawy Prawo o adwokaturze (dalej również jako Ustawa).  

Na gruncie Kodeksu postępowania karnego pojęcie tajemnicy adwokackiej (sensu largo) obejmuje zarówno tajemnicę obrończą z art. 178 pkt 1 k.p.k., jak i tajemnicę adwokacką (sensu stricte) z art. 180 § 2 k.p.k. Tajemnicą obrończą są wszystkie fakty, o których obrońca dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. „Podmiotami zobowiązanymi do zachowania tajemnicy są obrońcy oraz adwokaci działający w ramach kontaktu z osobą zatrzymaną, a przedmiotem zakazu wszystko to, o czym te osoby dowiedziały się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę”. W art. 180 § 2 k.p.k. ustawodawca wskazał z kolei sytuacje, w której może nastąpić zwolnienie osoby zobowiązanej do zachowania tajemnicy adwokackiej. Tym samym, tajemnica adwokacka, nie będąca tajemnicą obrończą ma charakter względny. 

Wobec braku definicji legalnej terminu tajemnicy adwokackiej w k.p.k. warto odnieść się celem zdefiniowania do ustawy Prawo o adwokaturze. Zgodnie z art. 6 ust. 1 Ustawy „Adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej”. Tajemnica ta ma charakter bezwzględny (tajemnica sensu largo i stricte), nie doznaje wyjątków, nie jest ograniczona w czasie. Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę (ust. 3). Wyjątek przewidziany został w ust. 4, zgodnie z którym „obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – w zakresie określonym tymi przepisami.

Zdecydowanie szerzej do tajemnicy adwokackiej odnosi się Zbiór  zasad etyki adwokackiej i godności zawodu (Kodeks etyki adwokackiej) w § 19 i 20, zgodnie z których treścią adwokat zobowiązany jest zachować w tajemnicy oraz zabezpieczyć przed ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem wszystko, o czym dowiedział się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Ponadto tajemnicą adwokacką objęte są zarówno materiały znajdujące się w aktach adwokackich, jak i wszystkie wiadomości, notatki i dokumenty dotyczące sprawy uzyskane od klienta oraz innych osób, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują. Adwokat zobowiązany jest również do zobligowania swoich współpracowników do przestrzegania obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Posługując się w pracy zawodowej komputerem lub innymi środkami elektronicznego utrwalania danych adwokat obowiązany jest stosować oprogramowanie i inne środki zabezpieczające dane przed ich niepowołanym ujawnieniem. Przekazywanie informacji objętych tajemnicą zawodową za pomocą elektronicznych i podobnych środków przekazu wymaga zachowania szczególnej ostrożności i uprzedzenia klienta o ryzyku związanym z zachowaniem poufności przy wykorzystaniu tych środków. Obowiązek przestrzegania tajemnicy zawodowej jest nieograniczony w czasie. Adwokatowi nie wolno zgłaszać dowodu z zeznań świadka będącego adwokatem lub radcą prawnym w celu ujawnienia przez niego wiadomości uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu (§ 19). W przypadku dokonywanego przeszukania w lokalu, w którym adwokat wykonuje zawód, lub w mieszkaniu prywatnym adwokata, jest on obowiązany żądać uczestniczenia w tej czynności przedstawiciela samorządu adwokackiego (§ 20).

W określeniu terminu tajemnicy adwokackiej przez przepisy Kodeksu postępowania karnego oraz przez przepisy ustawy – Prawo o adwokaturze dochodzi do kolizji przepisów prawa. Zgodnie z Ustawą tajemnica adwokacka ma charakter bezwzględny, w żaden sposób nie dopuszcza zwolnienia adwokata z zachowania tajemnicy zawodowej. Przy czym regulacja kodeksowa pod pewnymi warunkami taką możliwość dopuszcza. Kolizja przepisów prawa, polega w tym przypadku na tym, że mamy do czynienia z „sytuacją, w której dany przypadek został uregulowany przez kilka przepisów prawa, a przepisy te wyznaczają ich adresatom wyłączające się wzajemne sposoby zachowania”. Jednym ze sposobów rozwiązania konfliktu jest skorzystanie z tzw. reguł kolizyjnych. 

Zgodnie z zasadą lex superior derogat legi inferiori akt prawny wyższego rzędu może uchylić akt prawny niższego rzędu. Reguła ta nie znajduje zastosowania w powyższym przypadku, gdyż zarówno ustawa jak i Kodeks postępowania karnego są aktami prawnymi tej samej rangi. 

Zgodnie z zasadą lex posteriori derogat legi priori akt prawny późniejszy uchyla moc zobowiązującą aktu prawnego wcześniejszego. Kodeks postępowania karnego z 1997 r. jest wprawdzie aktem prawnym późniejszym w stosunku do ustawy z 1982 r., jednak takie rozumowanie należy odrzucić z uwagi na fakt, iż przepis art. 180 k.p.k. jest co do zasady wiernym odzwierciedleniem art. 163 k.p.k. z roku 1969, zaś art. 6 ustawy jest kopią art. 7 ustawy o ustroju adwokatury z roku 1963 i art. 53 ustawy Prawo o adwokaturze z roku 1950. Błędne jest tym samym odwoływanie się do reguły kolizyjnej lex posteriori derogat legi priori, gdyż sprawia ona, iż od przypadku, a nie od świadomej decyzji ustawodawcy, zależałoby jaka obowiązywałaby wykładania tych przepisów.

Zgodnie z zasadą lex specialis derogat legi generali przepis szczególny uchyla przepis o charakterze ogólnym. Spór o to, która z omawianych wyżej ustaw ma charakter przepisów szczególnych, a która charakter przepisów ogólnych ma w polskiej doktrynie charakter wręcz historyczny.

W okresie międzywojennym dominował pogląd, iż przepisy Prawa o ustroju adwokatury mają charakter szczególny wobec przepisów Kodeksu postępowania karnego. Postulowano, że z uwagi na „zawód adwokata, jako niezbędnego współczynnika w wymiarze sprawiedliwości, należą się adwokatom szerokie prerogatywy niezawisłości i nietykalności, w tym także również bezwzględny charakter szeroko pojmowanej tajemnicy adwokackiej, której w żaden sposób nie można ujawniać”. Dominował zatem pogląd o bezwzględnym charakterze tajemnicy adwokackiej.

W latach 60. ubiegłego wieku spór pomiędzy zwolennikami bezwzględnego obowiązywania tajemnicy adwokackiej a przeciwnikami takiego zapatrywania odżył na nowo. Jeden z głównych zwolenników bezwzględnego charakteru tajemnicy adwokackiej, Zdzisław Krzemiński podnosił, iż „adwokat wykonując swój zawód ma osobisty kontakt z klientem i gdyby nie zachowanie w całości wszystkich wiadomości objętych tajemnicą adwokacką, zagwarantowane oskarżonemu prawo do obrony stałoby się fikcją, a sam oskarżony obawiałby się mówić danemu adwokatowi prawdę, z uwagi na możliwość zwolnienia go z tajemnicy”. Zasadniczym argumentem zachowania bezwzględnego charakteru tajemnicy adwokackiej było zapatrywanie w normie z ustawy o adwokaturze przepisu lex specialis w stosunku do normy z Kodeksu postępowania karnego, podkreślając jednocześnie szczególny charakter zawodu adwokata. Również Naczelna Rada Adwokacka w swoich uchwałach wielokrotnie podkreślała obowiązek zachowania przez adwokata tajemnicy zawodowej, nie dopuszczając żadnych wyjątków.

Odmienne stanowisko reprezentował Marian Cieślak, który stwierdził, iż „tajemnica adwokacka, która nie jest tajemnicą obrończą, jest rodzajem tajemnicy zawodowej, w związku z tym powinna być traktowana jak pozostałe rodzaje tajemnicy i objęta względnym zakazem dowodowym”. Podobnego zdania był Wojciech Daszkiewicz, który podkreślał, iż słuszna jest wykładnia, zgodnie z którą przepis z Kodeksu postępowania karnego jest lex specialis w stosunku do normy z ustawy, ponieważ omawiana norma z k.p.k dotyczy tajemnicy zawodowej bez żadnych ograniczeń, zaś norma z ustawy w sposób ogólny nakazuje zachowanie tajemnicy zawodowej adwokatowi. Również orzecznictwo Sądu Najwyższego opowiadało się za względnym charakterem tajemnicy adwokackiej z jednoczesnym bezwzględnym, nie podlegającym ujawnieniu, charakterem tajemnicy obrończej. „Zwolnienie od tajemnicy zawodowej adwokata, nie może być dobrowolne, ale może być dokonane jedynie przy porównaniu  dwóch sprzecznych interesów: ujawnienia prawdy obiektywnej i zachowania tajemnicy zawodowej”. Za przełomową w tej materii uważa się uchwałę Sądu Najwyższego z 16 czerwca 1994 r., zgodnie z której treścią bezwzględny charakter ma jedynie tajemnica obrończa, zaś od tajemnicy zawodowej adwokat może być zwolniony na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego, jeśli jest to nieodzowne dla zapewnienia prawidłowego wyrokowania w sprawie. 

Celem udzielenia odpowiedzi na zadane na wstępie pytanie czy tajemnica adwokacka stanowi przeszkodę w skutecznej obronie adwokata w postępowaniu dyscyplinarnym lub karnym warto przywołać „teorię potrójnego interesu” Z. Krzemińskiego, zgodnie z którą istnienie tajemnicy wynika ze współgrających interesów klienta, wymiaru sprawiedliwości oraz adwokatury. Niekiedy interesy te mogą pozostawać w sprzeczności, uniemożliwiającej ich jednoczesne urzeczywistnienie w realiach konkretnej sprawy. 

Ustawodawca w art. 178 k.p.k w pkt. 1 wprowadza zakaz przesłuchiwania adwokata udzielającego pomocy prawnej osobie zatrzymanej, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. Gwarancja ta ulega jednak osłabieniu w art. 180 pkt. 2 k.p.k., zgodnie z którym osoby obowiązane do zachowania tajemnicy adwokackiej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd. Na incydentalny charakter zwolnienia z tajemnicy, o której mowa w art. 180 § 2 k.p.k., słusznie zwraca uwagę Sąd Apelacyjny w Szczecinie, zauważając, że decyzji odnośnie do zwolnienia „winno towarzyszyć staranne rozważenie okoliczności konkretnej sprawy”. Adwokat nie może sam się zwolnic z tajemnicy. Nie może go zwolnić również były klient. Jedynie ustawodawca może to uczynić wprowadzając kontratyp uprawnień i obowiązków, w przypadku uchylenia bezkarności deliktu zawodowego w postaci ujawnienia faktów objętych tajemnicą zawodową. 

Za słuszne uważa się przeważające obecnie w doktrynie stanowisko, zgodnie z którym tajemnica adwokacka uregulowana w ustawie Prawo o adwokaturze stanowi normę lex generalis w stosunku do normy z kodeksu postępowania karnego w kwestii możliwości zwolnienia adwokata z zachowania obowiązku tajemnicy adwokackiej. Przepis z kodeksu postępowania karnego odnosi się jedynie do specyficznej sytuacji procesowej, jaką jest zeznawanie adwokata w procesie karnym. Zgodnie zasadą lex specialis derogat legi generali ma on tym samym pierwszeństwo w stosunku do normy z ustawy Prawo o adwokaturze. Jak słusznie zauważył Mariusz Kucharczyk, przyjęcie przeciwnego poglądu doprowadziłoby do sytuacji, w której „praktycznie w ogóle nie można byłoby przesłuchać adwokata na okoliczności związane z tajemnicą zawodową, a które to okoliczności mogłyby przyczynić się do zgodnego z prawdą rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu”. 

Tajemnica adwokacka stanowi filar funkcjonowania Adwokatury, jest gwarancją dyskrecji i zachowania w milczeniu wszystkiego, o czym adwokat dowiedział się świadcząc pomoc prawną. Adwokat nie powinien tym samym we własnej sprawie, broniąc się, używać argumentów, które wynikają z wiedzy przekazanej mu w ramach porady prawnej, ponieważ poświęcałby w ten sposób dobro zdecydowanie wyższe, tj. łamiąc ten zakaz godziłby w interes Adwokatury jako całości. Oczywiście, gdyby adwokat ze względu na obowiązującą go tajemnicę zawodową nie mógł złożyć wyjaśnień, to per se nie przysługiwałoby mu prawo do obrony, gdyż w pojęciu prawa do obrony zawiera się prawo do składania wyjaśnień.

Rozwiązania tego dylematu warto upatrywać się w zasadzie in dubio pro reo. Adwokat, który ze względu na tajemnicę adwokacką zachowuje milczenie, nie mogąc bronić się we własnej sprawie doprowadza do sytuacji, w której powstają nie dające się usunąć wątpliwości, które to sąd powinien rozstrzygać na korzyść oskarżonego w postępowaniu karnym bądź obwinionego w postępowaniu dyscyplinarnym. 

Kategorie: Adwokaci, In Gremio 128, Aplikanci

Małgorzata Gemen

adwokat

Zobacz najchętniej czytane działy:

  • Kryminalna historia Polski
  • Ślepym Okiem Temidy
  • Temat numeru

Pierwszy Sidebar

Informacje:

  • O In Gremio
  • Redakcja
  • Rada Programowa
  • Zasady współpracy
  • Reklama
  • Polityka prywatności
  • Regulaminy
  • Kontakt
© 2004–2023 In Gremio.