W tym roku, dokładnie dnia 6 lipca, odchodzić będziemy 40. rocznicę uchwalenia ustawy z dnia 6 lipca 1982 o radcach prawnych. Ten okrągły jubileusz powstania najmłodszego samorządu prawniczego w Polsce skłania do przybliżenia historii powstania tego zawodu. 

Po raz pierwszy po II Wojnie Światowej w polskim prawie określenie „radca prawny” pojawiło się w ustawie z dnia 27 czerwca 1950 r. o ustroju adwokatury. W art. 62 ww. ustawy zostało określone, że „z zawodem adwokata można łączyć czynności radcy prawnego we władzach państwowych, jednostkach gospodarki uspołecznionej i organizacjach społecznych”. W 1961 r. została powzięta uchwała nr 533 Rady Ministrów z 13 grudnia 1961 r. w sprawie obsługi prawnej przedsiębiorstw państwowych zjednoczeń oraz banków państwowych, w której treści został zdefiniowany zawód radcy prawnego i jego zadania. Zgodnie z jego treścią radca prawny wykonuje obsługę prawną polegającą m.in. na udzielaniu porad prawnych, opracowywaniu projektów umów, pism procesowych, zarządzeń, instrukcji i regulaminów przedsiębiorstwa, zastępstwie procesowym oraz informowaniu kierownictwa i komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa o treści nowych aktów normatywnych dotyczących przedsiębiorstwa, a organów samorządu robotniczego o treści aktów normatywnych dotyczących ich zakresu działania. W 1969 r. Zarząd Główny Zrzeszenia Prawników Polskich powołał zespół ds. radców prawnych. Rok 1974 przyniósł projekt ustawy o obsłudze prawnej państwowych i spółdzielczych jednostek organizacyjnych przygotowany przez prezesa Państwowego Arbitrażu Gospodarczego, któremu podlegają radcowie prawni. Projekt przewidywał tworzenie kolegiów radców prawnych jako reprezentacji pracowników obsługi prawnej, powoływanych i odwoływanych przez prezesów okręgowych komisji arbitrażowych. W roku 1980, na konferencji zwołanej przez komisję ds. radców prawnych przy Naczelnej Radzie Adwokackiej, w Grzegorzewicach pod Warszawą powołany został zespół adwokatów-radców prawnych, który stworzył projekt przewidujący powstanie samorządu radców prawnych bez nadzoru Państwowego Arbitrażu Gospodarczego. Planowane było, aby do zadań samorządu należało m.in. prowadzenie list radców prawnych, przeprowadzanie egzaminów radcowskich, organizacja aplikacji radcowskiej i stworzenie sądownictwa dyscyplinarnego, a nadzór sprawowałby minister sprawiedliwości. W tym samym roku Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował pierwszą organizację stricte radcowską – Związek Zawodowy Radców Prawnych z siedzibą w Szczecinie. W lutym 1981 r. do ministra sprawiedliwości trafiły projekty ustaw o obsłudze prawnej i samorządzie radców prawnych oraz projekt ustawy o radcach prawnych i obsłudze prawnej. W tym samym roku, w kwietniu, powstała również Krajowa Sekcja Zawodowa Radców Prawnych NSZZ „Solidarność”, która również w tamtym okresie zaczęła prace nad własnym projektem ustawy zawodowej. W związku z powstaniem wielu osobnych projektów ustawy, w kwietniu 1981 r. zostało podpisane porozumienie pomiędzy Stowarzyszeniem Radców Prawnych, Komisją Radców Prawnych Naczelnej Rady Adwokackiej i zespołem radców prawnych przy Prezesie Państwowego Arbitrażu Gospodarczego. Celem porozumienia było wspólne przygotowanie projektu ustawy o radcach prawnych. Finalnie, w październiku 1981 r. projekt ustawy o radcach prawnych trafił do Sejmu, który dnia 6 lipca 1982 r. uchwalił ustawę o radcach prawnych. Powstał samorząd, którego zadaniem było (i jest nadal) chronienie interesów zawodowych radców. Radcowie od tego momentu mieli również własny sąd dyscyplinarny. W grudniu pamiętnego 1982 roku powołanych zostało 19 tymczasowych okręgowych izb radców prawnych. Izby te miały tożsamą właściwość terytorialną z istniejącymi aktualnie izbami. We wrześniu 1983 r., w Warszawie, odbył się I Krajowy Zjazd Radców Prawnych. Pierwszym Prezesem KIRP został wtedy Józef Zych. Już na tym pierwszym zjeździe zwrócono uwagę na istotność etyki w pracy radcy prawnego i konieczność skodyfikowania jej zasad. Kolejny, II Krajowy Zjazd Radców Prawnych, we wrześniu 1987 r. uchwalił pierwsze zasady etyki zawodowej. Na tym zjeździe poruszona została również kwestia aplikacji i wpisów na listę radców prawnych. Dotychczas zajmował się tym aparat administracyjny Państwowego Arbitrażu Gospodarczego, zgodnie z przedstawionym podczas zjazdu postulatem – funkcję tę miał przejąć samorząd. Rok 1988 przyniósł zmiany w postaci likwidacji wymogu pozostawania przez radcę prawnego w stosunku pracy. Dzięki nowej ustawie o działalności gospodarczej, która zaliczała obsługę prawną do działalności gospodarczej możliwe stało się tworzenie przez radców prawnych spółek i spółdzielni. W 1990 roku do Sejmu trafił projekt zmiany ustawy Prawo o adwokaturze, który w swojej treści przewidywał m.in. połączenie zawodów radcy prawnego i adwokata. W związku ze skróceniem kadencji Sejmu „Lex Liszcz” pozostał nierozpatrzony po pierwszym czytaniu. Nowelizacją z roku 1996 do Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzony został zapis, zgodnie z którym „pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny”. Nie wszystkie jednak sądy uznały ten zapis za podstawę do tego, aby radcowie mogli reprezentować osoby fizyczne przed sądami w sprawach cywilnych, część sądów uznała, że zapis umożliwiający taką reprezentację musiałby znaleźć się również w ustawie zawodowej. W odpowiedzi na te spory Sąd Najwyższy, w składzie siedmiu sędziów, w uchwale podjętej w sprawie o sygn. akt: III CZP 116/96 określił, że przepis k.p.c. nie stanowi samodzielnej podstawy określenia zakresu, w jakim radca prawny może być w postępowaniu cywilnym pełnomocnikiem procesowym osoby fizycznej. W kontekście tego znaczące zmiany w wykonywaniu zawodu radcy prawnego przyniósł rok 1997 i tzw. „Wielka Nowelizacja” ustawy radcowskiej, która określiła, że „Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyjnym oraz osobom fizycznym, z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych i karnych”. W tym samym roku radcowie prawni otrzymali również togi. W roku 2004 zapadło istotne dla przyszłych radców prawnych orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził, że zasady konkursów na aplikację radcowską i adwokacką powinny być zapisane w ustawie, a nie normowane wewnętrznymi aktami samorządów. Limity przyjęć na aplikacje również zostały uznane za niezgodne z Konstytucją. W roku 2005 nastąpiły kolejne zmiany dotyczące rodzaju spraw, w których mogą reprezentować radcowie prawni – „Lex Gosiewski” umożliwił radcom prowadzenie spraw rodzinnych i opiekuńczych. Zniesiony również zostaje zakaz łączenia udzielania pomocy prawnej osobom fizycznym z pozostawaniem w stosunku pracy. Kolejne uprawnienia radcowie nabyli w roku 2015, od którego to mogą występować w charakterze obrońcy w sprawach karnych. Samorząd radcowski wciąż się rozwija. Zmiany w ostatnich latach nie są tak rewolucyjne jak jeszcze kilkanaście lat temu, jednak samorząd wciąż dąży do unowocześnienia i wypełniania swojej roli w sposób jak najlepszy. Ciągły rozwój związany jest również z faktem, że samorząd radcowski jest obecnie najliczniejszym samorządem prawniczym w Polsce. Aktualnie, w OIRP w Szczecinie wpisanych na listę jest 1163 radców prawnych i 200 aplikantów radcowskich. 

Przygotowania do obchodów 40-lecia istnienia samorządu trwają również w Szczecińskiej Izbie. Uchwałą Rady powołany został komitet organizacyjny, który zajmuje się ustaleniem szczegółowego harmonogramu wydarzeń z tym związanych. Ich zasadnicza część ma się odbyć we wrześniu, o ile pozwoli na to sytuacja epidemiologiczna. Z informacji uzyskanych od Dziekana szczecińskiej OIRP r. pr. Przemysława Mijala – oprócz części oficjalnej, planowane są akcenty balowe i sportowe. Niezależnie od tego przez cały rok jubileuszowy Szczecińska Izba będzie szczególnie skupiać się na promocji zawodu, a zwłaszcza podnoszeniu świadomości prawnej społeczeństwa nakierowanej na korzystanie z pomocy prawnej świadczonej przez radców prawnych. 40-lecie istnienia samorządu to świetna okazja, żeby zawód radcy prawnego był szczególnie widoczny i w ten sposób oddziaływał na środowisko społeczne. Zaplanowany został również cykl 20 wywiadów z członkami szczecińskiej izby. Część wywiadów ukaże się w InGremio, a pierwszy z nich już w kolejnym numerze naszego pisma.