Wbrew powszechnie w Polsce panującej opinii, że w Niemczech zawsze Ordnung muss sein, także niemieckie prawo i niemiecki wymiar sprawiedliwości zmagają się z wykonaniem szpagatu między przestrzeganiem gwarancji rzetelnego procesu a zapewnieniem osobistego bezpieczeństwa uczestnikom postępowań.

Niemiecki legislator zareagował do tej pory ogólnoniemiecką ustawą w celu zmniejszenia skutków pandemii COVID-19 w prawie cywilnym, prawie upadłościowym oraz w prawie postępowania karnego Gesetz zur Abmilderung der Folgen der COVID-19-Pandemie im Zivil-, Insolvenz- und Strafverfahrensrecht z dnia 20.03.2020 r. 

Z ważniejszych zmian w postępowaniu karnym należy podkreślić możliwość zarządzenia przedłużonej przerwy rozprawy karnej przez dany sąd w konkretnym postępowaniu z powodu stosowania środków ochronnych przeciwko pandemii COVID-19 do maksymalnie dwóch miesięcy. Do tej pory przepis w § 229 niemieckiego kodeksu postępowania karnego Strafprozessordnung StPO przewidywał taką możliwość najwyżej do maksymalnie 4 tygodni. Także trzytygodniowy termin do uzasadnienia wyroku karnego od dnia jego ogłoszenia przewidziany w § 268 ust.  3 zdanie 2 d StPO został odpowiednio przedłużony.

Z racji tego, że w Niemczech większy odsetek ludności wynajmuje mieszkanie niż jest właścicielem, zrozumiałym jest zainteresowanie zmianami w prawie najmu, zwłaszcza na korzyść najemcy. W dotychczas obowiązującym prawie możliwe było wypowiedzenie umowy z najemcami będącymi osobami fizycznymi w przypadku niepłacenia czynszu za dwa po sobie następujące miesiące. Legislator zawiesił tę możliwość wypowiedzenia umowy w okresie od 01.04.2020 r. do 30.06.2020 r. i dał możliwość spłaty zaległego czynszu do 30.06.2022 r., jeżeli niemożliwość płacenia czynszu została spowodowana przez utratę zarobków z powodu pandemii COVID-19. Także w stosunku do najemców niebędących osobami fizycznymi legislator wprowadził taką regulację w przypadku znacznego zmniejszenia obrotów i utraty zdolności płatniczej z powodu pandemii.

Również w okresie 01.04.2020 r. do 30.06.2020 r. zostało przyznane konsumentom bądź też tzw. małym przedsiębiorcom jako moratorium prawo odmowy świadczenia w ramach zobowiązań ciągłych o charakterze fundamentalnym. Ustawodawca miał tu na myśli na przykład korzystanie z usług operatorów telefonicznych bądź też umowy o dostarczaniu prądu.

W przypadku rat pożyczek konsumenckich, które są płatne w okresie od 01.04.2020 r. do 30.06.2020 r., zostały one zawieszone na okres do trzech miesięcy.  

We wszystkich przypadkach dany dłużnik musi udowodnić, że utracił zdolność płatniczą na skutek pandemii COVID-19, na przykład na podstawie zaświadczeń z zakładu pracy.

Przepisy o charakterze karnoadministracyjnym leżą w gestii poszczególnych krajów związkowych, które po kolei wprowadzały poszczególne regulacje.

Co do organizacji i funkcjonowania sądów należy wskazać, że struktura państwa federalnego oraz gwarancja niezawisłości sędziowskiej zapisana w art. 97 ust. 1 niemieckiej Ustawy Zasadniczej, czyli Konstytucji nie sprzyjają wprowadzeniu jednolitych rozwiązań odgórnie przez państwo federalne Bund dla wszystkich krajów związkowych Länder. Sędziowie sądów powszechnych nie są bowiem sędziami niemieckim w rozumieniu państwa federalnego lecz tylko sędziami danego kraju związkowego. Jedynie w sądach najwyższych instancji, jak na przykład w niemieckim Federalnym Trybunale Sprawiedliwości Bundesgerichtshof, pracują sędziowie federalni. 

Z tego powodu jak i ze względu na to, że sędziowie niemieccy są niezawiśli i podlegają tylko prawu, spada na każdego sędziego wręcz osobisty obowiązek sprawdzenia i ewentualnego wprowadzenia środków odpowiednich w czasie pandemii COVID 19.

Administracje sądów zostały nagle zmuszone do mierzenia się z wyzwaniami, tak jak wspomniano na początku, dotyczącymi przestrzeganiem gwarancji rzetelnego procesu i zapewnieniem osobistego bezpieczeństwa uczestnikom postępowań.

Jak do tej pory nie ma ogólnych regulacji z Federalnego Ministerstwa Sprawiedliwości i każdy kraj związkowy ze swoimi sądami zmaga się z tym zadaniem. Generalnie sądy zostały zamknięte dla publiczności, także w sprawach karnych. Wywołało już to pierwsze skargi do Federalnego Trybunału Sprawiedliwości Bundesgerichtshof, które zostaną rozstrzygnięte w najbliższych miesiącach. 

Rozprawy zostały odwołane we wszystkich sądach poszczególnych gałęzi prawa, chyba że są przeprowadzane w tzw. sprawach niecierpiących zwłoki. Do gestii każdego sędziego należy przy tym decyzja, jakie są to sprawy i jak je zamierza przeprowadzić. Sędziowie wyszli prawie całkowicie z sal rozpraw i pracują przy swoich biurkach, niekoniecznie sądowych. Codziennie zjawiają się w niektórych sądach berlińskich tylko tzw. sędziowie dyżurni, którzy gaszą pożary w poszczególnych postępowaniach. Wydają oni merytoryczne decyzje tylko wyjątkowo, kiedy istnieje niebezpieczeństwo nieodwracalnych szkód. W innych sądach sędziowie decydują zza biurka, gdzie to jest możliwe, w ramach swojego referatu.

Na dzisiaj taki różnorodny stan w sądach w Berlinie przynajmniej co do kwestii odwołania rozpraw będzie obowiązywał do 20 maja. Ponieważ regulacja działalności danego sądu leży w jego autonomicznej gestii, należy oczekiwać bieżących zmian adekwatnych do rozwoju sytuacji w każdym sądzie. 

Niezawisłość sędziowska oznacza w wydaniu niemieckim odpowiedzialność za działalność sądów, jednakże nadal będących niezależnymi i posiadających własną autonomię.